Г1алг1ай къаман хоза г1улакхаш сочинение

КЛАССАЛ АРАХЬАРА МЕРОПРИЯТИ

  Тема:  Къаман корта- эхь, эздел,г1алг1ай хоза г1улакхаш

                                                                  Г1алг1ай массаз хиннаб

                                                                    эздел долаш,

                                                                     Царгара из даьккха

                              моттиг яц.

                                                                       Аз-м доаккхал ду се

                                                                                 г1алг1а волаш,

                                                                Духхьал деша тоама

                                          яхаш дац.

                                                                                                                                             Угурчиев Ш. А-Г.

Лоарх1ам:  эхь-эзделах,даьй вахарах, къаман  хозача г1улакхех бола дешархой кхетам совбаккхар;  уж 1омаде а тахка а берий безам кхебар; г1алг1ай багахбувцамцара безам совбаккхар.

Гойтара г1ирс: плакат, интерактивни доска, тайп-тайпара г1алг1ай меттала арадувлача газетий,журналий выставка; г1алг1ай литература.

Методически никъ:  хьехархочун дош,  дешархой хоамаш,  ловзар «Хой шоана?».

l. Мероприяти  д1айолаяр

                                                                                                                              ll.Хьехархочун дош.

       Хам бе велча хам баь варгвоацаш, мах бе велча  булургбоацаш да эздел, яхаш да вай даьй кица.

      Хьамсара новкъостий, ер мероприяти д1ахьоргья вай эхь-эздел, къаман  хоза г1улакхаш дувцаш,кердадоахаш.  Тахан вай бувцаш бола мотт, леладеш дола 1аьдалаш, г1улакх-эздел даьшкара хьа1ома а даь,леладеш да. Вай дай-ноаноша а шоай дай-ноаношкара 1омадаьд уж.

Дукха хам вай цун ца бой а, дика ха доаг1аш ца1 да: даьшеи ноаношеи вайна йоккха ганз йита йолга. Из ганз массехана вайца я,цох пайда эца а беза. Фуд цу ганзан чудоаг1аш?  Эггара хьалха да ший къам, ший мохк, ший мотт безаш саг хилар, даьша  леладаь хоза г1улакхаш леладар, ший а мехка а сий лорадар,эхь-бехк бовзаш хилар,яхь хьахьалхашка а доахаш, хьаг1 1от1ехьашкахьа а йоахаш хилар,воккхаг1ал-з1амаг1ал леладар, хьаьша-да ларх1ар, иштта кхы д1ахо а  «Эздел» яхача деша долаш да кхыдола ма1ан. Лоацца аьлча, из да массадолча х1аманца саг дика хиларца: оамалца,г1улакхаца, эхь-бехкаца, дуккхача  кхычунца. Иштта из ма1ан долаш из «эздел» яха кхетам вайна юкъе биса болаш ба.  Масала, долаш да кица: «Эзди хилар- саг хилар». Из яхилга да,бокъонца эздел доаллаш хьо ца хуле, хьох визза саг хургвац. Вай даьша-ноаноша кхы а оалаш да «Эздел сага сица да». Вешта аьлча,дег  чу ч1оаг1 а денна, сага сих д1алета леладеш дола х1ама да из т1аккха.

Эздел дувцача хана «эхь» а да дувца дезаш, х1ана аьлча, «эхь» яха дош айхха дувзаденна да «эздел» яхача дешаца. Цудухьа ала а оал вай ши дош цхьана доаладеш, «эхь-эздел» аьле.

Г1алг1ай кицо йоах: «Эхь-эздел оал царех, уж цхьана мара  товш  ца хиларах». Мелла дийцача а сага вахаре хиланза даргдоацаш да эхь-эздел,г1улакх,сий, наьна мотт, даьй 1аьдалаш лорадар.

                Вай къаман дукха да хоза эздий г1улакхаш, масала: хьаьша-да ларх1ар, зоахалол дувцар, саг йоалаеш замеш бахар, нускал хи т1а даккхар, кхы дуккха а. Х1анз дош лургда вай дешархошта.

                    lll.Дешархой хоамаш

Дешархо 1. Эхь-эздел, г1улакх, сий, даьй 1аьдалаш, наьна мотт шийца доацаш вола саг, со цу къамах ва ала йиш йолаш вац. Х1ара къаман ше-ший тайпара да уж.  Из кхетадеш хила беза кагирхой. Б1арччача халкъа юхь к1айеш, вай даьша леладаь дика г1улакхаш ц1аккха дицлургдоацаш.т1ехьенгара-т1ехьенга доалаш д1адахьа деза массане а. Из вай леладарга хьежжа  айлургда халкъа сий.

Дешархо : Озиев И.С. «Эздели г1ожали».

Хало йоацаш атта дулош

Х1ама да из эздел яхар.

Адмий безам дукхаг1а хулаш,

Сийлахь ду цо сага вахар.

Эздел лелош атта да,

Бакъда, сий цун лакха да.

Наха юкъе хоза доацаш

Г1улакх да из г1ожал яхар.

Юххе г1олла син-пха лоацаш,

Деге дода г1ожа 1ахар.

Г1ожал-ийрча г1улакх да,

1овдалала дакъа да.

Эздело даь дикахетар,

Даьчун хам духьаллатт.

Г1ожало даь халахетар,

Даьра чов еш дег т1а латт.

Даим эздел леладе!

Г1ожалах дег1 лораде!

Дешархо: Хьалхарча замалахьа кхалнаха ц1аг1а тайп-тайпара балхаш деш хиннад маха боаккхаш: палчакх еш хиннай, чокхи тегаш хиннад. Маха боаккхаш йолча йи1ий ц1и хозаш хиннай, х1аьта шоай балха юкъе иллеш доахаш хиннад мехкараша  . Х1анз из илли аргда вайна Барханоева Маликас.

Хьо ца воаг1аш ма 1елахьа.

Са дог доха ма делахьа

Нанна ваха хьо даьла1

Дего хержар ва хьо ца1.

Цу хьай дына баргаш хезча,

Гаьнара воаг1аш сайна вайча,

Тохалу са керахь дог,

Ц1аьхха байлу ловза ког.

Лоалахошка ловзар долаш,

Хьо ца1 вар са б1арг т1аотташ.

Везавелар чухь са доацаш,

Дуне дац са х1анз хьо воацаш.

Ц1аг1арбарех лечкъаеш, йоал со хьона палчакх еш.

Сахиларга йоал ца тхьовсаш

Дийнахь-бус хьо дего вувцаш

Малхах-дукъах бутт хьалбаьлча,

Сийсара вай шинне дийцача,

Хьежаш хургья даде йо1

Хье ма лелахьа бабий во1.

Дешархо: «Г1алг1ай эздел» яха Дударов У. стихотворени еш  Евлоев Адама

Къоано воаг1аш шийна вайча,

Баьри говра т1ера 1овессав.

Шийгара доаг1а з1амаг1ал дича,

Баркал даьккхе д1аихав.

Ший халкъа сий лорале

Г1алг1а массаза а фе хургва,

Мехка кхерам т1абоаг1е,

Чехка оарцаг1а из вувргва.

Бакъда,гуш хуле воккхаг1вар,

Г1аьле оза лоарх1авергвац:

Цунца хьакхашта из валар

Г1алг1ай эздело могадеш дац.

Эхь-эздел ца леладар

Дас-нанас а цунна могийтаргдац.

Х1аьта цар яхар ца деш вар,

Г1алг1ашта юкъе тарлургвац.

Эздел леладер сий долаш

Волга бакъду Даьхено.

Хилар Далл а из везаш

Тешал ду бусалба дино.

Сийле хьона, дуне мел латта,

Дохаргдоаца Г1алг1ай Эздел!

Денгар-денга хозлуш ма латт

1а сийрдайоаха Г1алг1айче.

«Хьо ца1 мара югаргйолаш вац»-халкъа илли д1аоал дешархоша.

lV. Къаьнара зоахалол

Дешархо: Зоахалолаш а дувцаш цхьацца дунен безам буаш хиннаб хьалхарча замалахьа ловзарга кагийча нахеи мехкарашеи. Ловзар эттача дийи бийсеи ца къовсаш д1ахьош хиннад.

Дешархоша  шоай новкъоста зоахалол дувц (зоахалола юкъе ба 7-ча класса дешархой).

                                Дунен сердало а хургйолаш,вахара дегаг1оз а йолаш,йиза гуйре санна хьо беркате  а  йоахоргволаш ва ер Мухьмад. Хьай къона безам укхунца хотта раьза  яле, со цунга г1оргья ала деза-кх 1а.

                               Ер фу саг ва аьлча, укхун мел вола гаргара саг эттача ц1аг1а 1оховш вац ер. Болх бе ховш, кулга говзал йоалаш саг ва ер, ше д1аэттар хьадеш. В1алла даьра ахча шортта ма доаккх укхо, вешта ше даьккхар хьал ца тессача 1еш-м вац.

             Ер хьайна чу а лоатталургвале, ер хьайна кара1омалургва,аьнна хете, майрра укханна бйара а хьеже йоаг1аргья ала деза 1а.

(Йо1ои з1амигача сагои халхар ду)

Дешархо: Кагийча наха мехкарашка хаттараш телаш хиннад, йи1ий хьаькъал тохкаш.

(Зоахалол дийцача к1аьнкаша хаттараш тел йи1игашка:

1.Боккхача форда юккъе латташ истол хиннад. Цу истола т1а йиъэ ми1инге цхьатарра бена биъ кхокха 1охайнаб. Цхьатарра 1охайшаб, цхьатарра х1ама йиай, цхьатарра хьалг1айттад. Малаг1а баьг1аб тхьамадалла.

   -Къулбехьера бенар. Къулбехье-Макка я- жоп лу йи1иго.

2.Йо1, ладувг1алахь. Зоахалол а хинна маьре а яха доахан д1алахка яхай хьо. Хьа бе тиша саьрг бооал.,х1аьта наькъа юккъе дошо саьрг улл. Хьаэцаргбарий 1а из саьрг?

— Сай бе боалла саьрг сайга бутаргбар аз. Сай фусам хувцаргьяцар аз, х1аьта хьо а хувцаргвацар.

3. Боккха форд ба хьона, форда йисте цхьа га яг1а, цу гаьна т1а пхи г1а доал мел ч1оаг1а мух хьакхарах, дог1а делхарах,1ай а аьхки а,  гурахьа а б1аьсти а, бос ца хувцалуш, агарал совг1а меттахьа ца доалаш. Фуд из?

-Аз кхетадечох, боккха форд-дуне да, форда йисте яг1а га- вай кхоллам ба, гаьна т1ара пхи г1а бусалба сага Дала декхар а даь, дийнахьа де дезаш т1адилла пхи ламаз да,-аьннад йо1о.

Дешархо: Тхьовра, вай даьй хана, йо1 чокхи т1а а дийхе, ший к1удал белаж т1а а оттайийя, воккаг1чун сийдеш, з1амаг1чунца дувца безаме къамаьл долаш, хьастара  хий да арайоалаш хиннай. Цу хьаста юххе хиннаб беррига безам а морзо а. Йо1ои з1амигача сагои деш дола къамаьл эзделаца хиннад.

         V.Дешархой хоамаш.

Дешархо:Г1алг1ашта юкъе массаза а сийдолаши лоарх1амеи  хиннад  хьаша-да ларх1ар. «Хьаша везар Далла а веза» оалаш да. Хьаьша-даьна камаьрша тух-сискал оттадеш йолча фусамера беркат эшаргдац.

                «Оалдама Г1аьза» яхаш багахбувцама произведени я. Илле т1а дувцачох  ч1оаг1а хала а долаш кхо х1ама т1аотт Оалдама Г1аьзийна; даьх  виса доттаг1а хьоашал воаг1а, аьнна, да вийна моастаг1а туркий мехка д1авода, аьнна; шийна езаш йола йо1 кхычахьа маьре д1алу,аьнна. Цу кхаь х1аман юкъе эггара бехкег1а дар хьаьша т1аэцар из ларх1ар лоарх1 Оалдама Г1аьза.  Наха боккха хьехам хул цу иллех.

                Даьлагара ва  хьаьша ,оалаш да. Г1алг1ай къамо массахана  дикаг1дар, хозаг1дар лоаттадаьд хьаьшана лаьрх1а, кхыметтел ц1а а хиннад  хьаьша лаьрх1а.  Ди-бийса ца къовсаш хьаьша-да т1аэца кийча хиннаб г1алг1ай.

              Гостеприимство как традиционная форма взаимного общения людей имело и имеет до сих пор широкое распространение у всех народов  Кавказа. Так, например, обычай гостеприимства стал одним из самых стойких и свято соблюдаемых обычаев у народов Дагестана. «Гость- посланник Аллаха»-говорят горцы. Во всех горских аулах гостю отводится лучшая комната, где ему никто не помешает. Гость в горах не бывает  неожиданным. Горец всегда ждет его. «Зачем живет на свете тот, для кого приход гостя-наказание»- говорят в народе. Русский писатель XlXв. Н. Дубровин писал: «Бедный горец старается предоставить приезжему точно такие же удобства, какие можно иметь у богатого; то, что нет у него, он попросит у соседа или родственников, так что вам покажется, будто все горцы одинакого состояния»

Раньше даже кровник становился для хозяина священной особою и вступал во все права гостя, т.е. под особую защиту. Так об этом пишет  этнограф  Н.Семенов  в статье о горских обычаях: «…кумыки обеспечили неприкосновенность врагу, убившему брата хозяина дома, в котором тот укрылся, в качестве гостя. Сам же кровник не знал, что остановился у брата им же убитого человека. Скрыв кровника от всех родственников, брат убитого  ночью вывел его за аул, дал ему лошадь и сказал на прощание: «Теперь уезжай куда хочешь и больше никогда на глаза не попадайся, потому что я брат того, чью кровь ты пролил сегодня».

Замечательные обычаи гостеприимства дагестанцев ни в коей мере не утратили своего значения в жизни горцев.

Vl. Ловзар « Хой шоана?»

1.Эзделах лаьца малаг1а  кицаш довз шоана?

Дешархо: Дуне хозду малхо-саг хозву г1улакх-эздело.

 Дешархо: Эг1азваха эздий саг воасталургва, воацар , киса бий а баь леларгва.

Дешархо: Эздел доацачунга денал хургдац, денал доацачунга эздел а хургдац.

  Дешархо: Сий долаш ваха хала да, сийдоацаш вала атта да.

Дешархо:  Хьайна во хиннадале корта ураг1а кхаба; нахаца во хиннадале, оллавенна лела.

2.  Эзделах лаьца ховли-довзали  хой шоана?

 Дунен чу ше вахаш саг лоравала везар фуд?  (Наха во ва алийтар да)

 Саго ше вахаш , лораде дезар фуд? (Сий)

 Ц1аккха  лерг а доацаш, делча дохка а лургдоацаш дар фуд? (Эхь-эздел)

Сага сий  доаккхар фуд? (Эхь-эздел, хоза оамал)

3.Эзделаца доаца г1улакхаш довзий шоана?

-Гучахьа воацача сагах 1отташ х1ама алар;

-Саго къамаьл деча хана юкъелелхар;

-1овдала бегаш бар;

-шийга аьлча ловргдоаца х1ама нахага алар;

-Шийгара г1алат даларах ца кхераш  хилар;

-Воккхаг1чун даь ца 1еш,з1амаг1чун а сий ца дар;

-т1ехъяьнна баге лееш, деррига къамаьл шийна т1аэца г1ерташ хилар;

-Нахах ца вашаш хилар;

-Бегаш беча хана т1ехваьнна велар;

-наьха къайленаш ха г1ертар;

-Наха хьалха ший сий доврах ца кхерар,….

Хьехархо:  Даьша леладаь хоза г1улакхаш кердадаха, уж лорадар а  леладар а мел лоарх1аме да белгалдаккха а, «эхь-эздел» яхача дешай ма1ан мел доккха да белгалдаккха а в1ашаг1ъеллай оаха ер мероприяти. Эхь-эзделах ,къаман хозача г1улакхех  в1алла а дийца варгвоацаш дувца йиш я. Х1аьта а царех к1езиг-дукха тхоашта лоарх1аме хеташ йола моттигаш я оаха хьайоалаяьраш Тхоай мероприятех оаш к1езиг-дукха пайда ийцабале дика хетаргда тхона. Тха оаг1орахьара ладарле йолаш х1ама хиннадале  бехк ца боккхаш хила.  Д1ахо йодача хана  дикаг1а болх бе хьожаргда тхо.

   Укх мероприяте дакъа лаьцачарна баркал хилда. 

Юкъедихьа литература:

1.Л.Х.Танкиева Г1алг1ай  багахбувцам.

2.А.Х. Танкиев  «Эздел-ингушская этика»

3.» З.Дзарахова «Традиции и обычаи ингушского народа»

4. Н.Семенов  статья о горских обычаях

Ответ:

Г1алг1ай Эздел

Автор: Хамхой Дауд

Г1алг1ай эздел дувца велча, деррига вахар дувца деза х1ана аьлча, саг сакхетамча венача хана денз из венна д1авалалца цун из леладе дезандаь. Эздел долаш волча сагах оалаш да. Эздий ва из аьла санна — аьле! Кхы оалаш да, «Эздел долчча — сабар да, — сабар долча — денал да. Эзделаца дувзаденна дуккха а да г1алг1ай кицаш. Эздел яхача деша вай ма1ан дича. Эздело йоах вайга, эзе, дисте, уйла йий де 1айха хьа мел дер. Т1аккха мара нийса хургдац 1а хьа дер, яхалга да из.» Г1алг1ай дукхаг1а мел дола дешаш, 1а д1а уйла йича, хьона хьехам беш, нийсаг1а бола вахар никъ малаг1а ба хайташ, эзара шера метто литта хьа доаг1аш да. Эздел вай хьайица вай ц1аг1ара хьадоаг1а. Вай сакхетамчу даьхкача нанас хьех вайна, вай мишта даха деза, наха юкъе мишта хила деза, фу леладе деза, малаг1а никъ лаца беза. Ший да — нана, воша — йиша, даь -йиша, даь воша, наьна — йийша, наьн — нана, даь — да, лоалахои юртара нах, мехкара нах мишта ларх1а беза. Кхы а дуккха х1амаш доаг1а эздела юкъе. Наьнаца леладе деза эздел.

Ший нана езар, цун сий дар цо шийга яхар дар, наьна юхь ца йоагаяр, ший нанна балха така новкъостал дар. Нана цамогаш хуле, цунна дола дарба лахар, къоанала къалйиссача цунга дика хьожаш, хилар вай массане декхар да. Даьла Элчано аьннад: — наьна когашта к1ала йоал хьона, хьа Ялсмале аьнна. Наьнал дезаг1а леладе дезаш х1ама дац укх дунен чу. Вайга эггара хьалха укх лаьтта ког боаккхийтар, вай лела 1омадаьр Нана я. Наьна б1аргашца дайнад вайна дуне. Нанас кхеду вай, ший деча, ший кулгий, й1овхало яле. Дуненчу ше йоаккха ха, вайха дог лазаш йоакх нанас. Даар, могар, дувхар, шийна кходеш, ший дезалхочоа дут нанас. Ший наьна сий ца дер, цо яхар ца дер а сона саг ва ала могаргдац. Наьна санна лерх1ам бе безаш ва да а. Да везаш сий деш хьо ца хуле наха сий дергдац хьа, Далла везаргвац хьо. Даьца эхь, эздел, сабар хила деза массахана. Даь юхь е еза, хьайга яхар де деза, беча балха уллув хила веза. Дас хьайга х1ама хаьттача, сабарца жоп дала, деза. Да хьа чу ваьлча нийсса ура этта маг1а баьрче дикаг1а йола моттиг д1аяла еза. Г1алг1ай 1аьдалех даьца 1охайна во1о, йо1о, несо х1ама дуаш дац. Да волча ц1аг1а аркъала ухаш белаш хилац дезал, сакхетача баьнна боккха хилча из хоза дац. Керта кий йоацаш, дег1 дерзана б1арга вайташ хилац дезалхо. Дас къамаьл деча хана, юкъе лелхаш, ший дар дувцаш хилац дезалхочо. Дас даь хьехар д1аэцаш хул дика дезалхочо. Во хьехар дергдац цо, х1ана аьлча дас ший дезалхочо во хьехар дергдац, воча новкъа воаккхаргвац, дика дар мара аргдац. Ший корта ца бовзачоа, когаш бовзаргбац яьхад вай даьша. Даьга ла ца дувг1ачоа ше малув ховргдац, ший дай малашб ховргдац, ший гаргало йовзарьяц, кхычоа д1ахьеха ховргдац, ше 1омадаьр, шийна ховр мара т1ехьенна д1ахьеха йиш яц. Эхь — эздел, сабар, денал, яхь, вай даьгара 1омаду вай, цун оамал г1улакх, вайца даха дусс. Нахаца 1имерза хилар, гаргало лерх1ар, дика, во нахаца декъар, лоалахошка, юртахошка, мехкахошка во деча оарцаг1валар, деха веначоа хьайга дар кхо ца деш д1адалар, ца могаш метта улачунга хьажа вахар, хьаьнала къахьегаш хьай дезал кхабар, царна дика хьехар деш дезал кхебар — из деррига даьгара 1омаду вай. Хьаша — да ларх1ар, тешаме доттаг1 хилар хьона улув ваьннача, новкъа воде, хьайца вог1ачунна дика новкъост хилар, наькъа хьовзам хилча из к1алвита д1аг1оргвоацаш кхыча къаман юкъе, ваха лела хье нийсвелча цу къаман 1адат ларх1ар, цу къаманца тарвола хьажар. «Селий вордат1а хайча, Селий зурма лакха» яьхад вай даьша. Хай зурма йицье яхилга дац из, тарвала ха яхилга да из.

Объяснение:

Мах бе велча бе мах боацаш, хам бе велча булургбоацаш да – Эздел!

Д1аоалаш а 1ояздеш а дош ца1 мара дац, бакъда чулоацам к1оарга ба цун. Эздел – г1алг1ай къаман лард я. Эздел яхача деша ма1ан массаза лакха лаьттад вайна юкъе. Из иштта хилар бакъдеш да г1алг1аша эзделах лаьца кхелла кица — «Эздел-ялсмалена б1оаг1а».

Эхь-эздели хоза г1улакхеи ах дин да оалаш ма дий. Ший дег1ах из ши х1ама ца доала саг йокъаеннача ч1ег1а тара ва. Дуккхача шерашка халонаш т1алаьтта дола вай къам, духхьала эзделца, хоза г1улакх вайх далар бахьан долаш ц1и 1о ца йожаш укх денга кхаьчад. Эзделахи хозача г1улакхахи дола кхолламаш дукха да вай йоазонхой. Царех белгалдаккха ловра сона Чахкиев Капитона Озиев Салмана хетадаь муг1араш:

… Сакхийна ца 1еш

Цхьаькха г1улакх доал хьох

Х1аманца ше нийсде йиш йоацаш,

Ахчах эцаргдоацаш

Дошох хувцаргдоацаш:

— Эхь-эздел – г1алг1аша оал цох.

Эздел саго, ший визза саг вале, Дала ше бусалба кхолларах хам а беш леладе деза. Из вай мел яхар даларе-м ер деррига язде а мича дезар. Вай къаман цхьабола кагий нах цу деша ч1оаг1а хийрабаьнна ба. Цунах тешал деш да Наьсарера автобусаш сеца станци латта сурт.

Сарралца балха а хинна к1аьдбенна, иштта ши-ший г1улакха арабаьнна, ц1енгахьа бийрза, автобусага хьежаш латтача наха хьалхашка, номераш а йоацаш, д1ачухьажача сибат къоасталургдоацаш къайла кораш а долаш, вай «кагийча наха» кхестаю машинаш. Дукхаг1а цига латтараш боккхий нах, кхалнах ба. З1амсаг цига наггахьа мара нийслац. Уж д1абахача цхьа ха йоакх демах этта дохк д1ацадоалаш. Наггахь, царех машина т1ара 1оваьнна з1амсаг б1аргавайча, царна т1абувхача г1ирсо гучадоакх уж малаг1а кхетам луш кхебаь дезал ба. Шоай машинашта а зе деш, наха а цатоам беш селлара ийрча х1ана воал саг? В1алла мукъаг1а г1алг1ай ц1ий хьокхаденна волча саго де йиш йолаш х1ама-м дац из. Циггача машина д1а-юха кхета тарлу, эг1азлонца шоайла товсабалар а хул. Шоаш селлара самукъа даьнна бале, кхычахьа, наха шоаш новкъа хургбоаца моттиг лаха езар-кх цар. Машинах курал е а, цунах доаккхал де дезаш а зама ма яцар вайна латтар-м.

В1алла цайоаг1ача метте автобусаш сеца, кхыйола машинаш а хул никъ бийхке латташ. Из т1ехьа т1авоаг1ар цунга хьежаш латта веза, е т1аг1олла т1ехьа а ваьнна д1аваха веза?

Цхьаькха а цхьа хаттар отт укхаза. Мичаб вай наькъа т1ара кхерамзле лораю болхлой?

Дехар дар са ГАИ болхлошка а, моллаг1а цу г1улакха бехтокхаме болча хьакимашка а, из моттиг лораяр. Цхьан тайпара оаш цига лостам ца бой, хатар хилар кхерам болаш моттиг я из. Деррига нийсде в1ашт1ехьа ца доале а, вай низ д1акхоачар мукъаг1а де хьажа вай? Дукха латта вай мехка уж хатараш, иззамо йола моттигаш вай лорайоре наха юкъера цатоам к1еззига лаьг1бала мегар.

Яхь йолаш, къамах дог лазаш волча сага ла хала да г1алг1ай кагийча нахага ца товш дола эсала, ийрча х1ама!

ГАЬГЕ-НАЬКЪАН Фатима

ГIалгIай мехка къаман юкъара газет «Сердало», 85-86 (11020-021), шоатта, 2013 шу, 29 июнь

Составила и провела воспитатель: Альмурзиева М.А.

Танец (сценка» Сий»)

В: Денал, яхь, эхь – эздел, сий долаш, шоай мохк лорабеш, цун са 1одил кийч болаш, шоайла барт болаш, массанаьрца 1имерза болаш, шоай сий цхьаккха дожийтадоацаш хьаденад эздий г1алг1ай къам.

Стих (Зияд А.)

Вновь пленяет юный взор
Красота ингушских гор
Гордый танец ввысь летит
И орел средь скал парит
Честь, традиции храня
Процветай моя земля
Свет надежды нам дари
Путь-дорогу укажи.

Наш ингушский, дивный край
Ты цвети, цвети как рай
За собою нас веди
В мир согласья и любви!

Вход детей под песню «Моя родная Ингушетия»

«Гимн Ингушетии «

В: Моаршала да шоага, тха х1амсара деза х1аьши. Тахан оаха д1аяхьа лаьрх1ад наьна метта хетаяь мероприяти.

Добрый день дорогие гости. Наша сегодняшняя встреча посвященна Декаде Ингушского языка. Язык- это душа народа. У каждого из нас есть долг, любовь к своему родному языку. Мы должны воспитывать подрастающее поколение в Национальном духе, чтобы они с малых лет знали, что являются представителями ингушского народа.

Вай Мотт шаьрбеш, хозбеш, з1амига бер санна боча лелабе беза вай. Из ц1енеи бочеи лелабер вай кертера дола дакъа да. Вай таханара мероприяти д1ахьогъе, эхь-эздел, къаман хоза г1улакхаш, вай г1алг1ай 1адаташ, традициш кердадоахаш.

Г1алг1ай эздел дувца велча, деррига вахар дувца деза, х1ана аьлча, саг кхетамча венача хана денз из венна д1авалалца цун из ледаде дезандаь.

Эздел долча сабар да- сабар долча денал да.

В:

Бераш фуд из эздел яхар?

Цун ма1ан фуд шоана хой?

Мел хозду цу адамий вахар

Оаш ма дарра кхетадой?

Эздел шийца долаш мел дар,

Кхычоа гарга малх мо леп.

Эздел, из ба лакха боарам.

Хозне юсташ бола кеп!

Оздоева Амина:

Фуд из бераш эздел яхар?

Лоаца дий из, дий из д1аьха?

Миштад эздел чур, т1ера?

Готта дий из, дий из шера?

Мерза дий из, дий из къахьа?

Никъ бий бодаш из долчахьа?

Котиев Мухаммад;

Халаш бераш «Эздел’ лаха

Везац цхьаккха гаьна Ваха

Нагахьа Санна к1аьнко нанна

Чей 1одотте оаоцаг1ваьнна

Эздел долаш ва из ч1оаг1а

Цуна оаха баркал оала.

Барахоева Динара:

Иштта да из эздел яхар

Эздел хозду вай вахар.

Араваьнна эздел лехар

Хьона дедда аз цхьа хьехар

Везаш вац хьон гаьна Ваха

Хьай оамалацар из хьалаха.

В: С самых малых лет в нас закладывают любовь уважение и почитание старших.

Этикет уважения и почитания старших вытекает из авторитета отцовства, что покоится у Ингушей на древнем культе предков. Народная мудрость гласит»Кто чтит предков, тот возвышает свою честь. «

» Даь сий дечо ший сий хьалдоакх»

Араваьнна водаш воаккха саг кхийтача цунц лаца деза эздел,цун никъ битар миштта Хила деза оаха шоага х1анз хьокхада.

Сценка «Никъ битар»

В: С давних времён ингушский народ прославляется своими прекрасными традициями.

В: Царех цхьаъ оаха шоага хьокхаг е

Сценка «Мах болар»

В: Хьалха д1аехача хана денз саг йоалаеча з1амигача саго ший нускала дохьийташ хиннад йовлакхеи, дошо е дото е ахчеи. «Х1ай вахар соца декъа, сона мут1ахьа хила раьза йи хьо? » яхилга да из ше леладеш йовлакх йо1а дахьийтар, х1аьта ахча лу «Хьога а, уст-ц1аьшка а хьаж ахч-таро я сога » аьнна д1ахайташ.

Хьалха герзан пхо а бохийташ хиннаб. «Хьо а дезал а лорабе нидз ба са» оалаш, х1аьта ха яларца из г1улакх д1адаьнад. 1аьдало герз ца леладайтара бахьан хургдакх из.

Зами йо1 – доаладеча нускала чокхийна мах бол йодаш йола йо1 я. Мах боларца чакх доалац цун г1улакх. Хьоалчог1ан ди д1адалалца цу нускала уллув латта декхар да цунна. Цун фу эша хьежаш.

Хьоалчаг1 долача дийнахьа маьре баханца мехкараш, саг йоалаенца кегийча наха хоза сакъердаш, зоахалонаш дуацаш, халхар бал боакххаш д1ахьош хиннад из ди.

Х1анза вайна халхар бал боаккхаба Аминас йи Мохьмадас йи.

Танец «Парный»

Стихи:

Тазиева Ася:

Сона дукха еза хьо, Даьхе:

Са еррига й1овхал хьоца я.

Хьоца – безам, уйла, вахар

Хьо Са шийла шовда да.

Тахан санна хоза, ц1ена

Хьо Са дег чу юсаргъя.

Оздоев Амин:

Среди Южных гор Кавказа,

Есть прекрасный горный край

Благодатный, необъятный

И цветущий словно май.

Живописные холмы

И искристые ручьи

Здесь мелодия души

Лезгинка здесь, здесь Ингуши!

Марзиева Алия:

Хоза хеташ бувца аз

Сай сий дола наьна Мотт

Дега й1овхал телаш бола

Бицлургбоаца наьна Мотт.

Песня «Г1алг1айче»

В: Наьн Мотт лорабе беза, ха без, бувца беза. Бераш, х1ан оал цох наьна Мотт аьн? Цу вай нанас из вайна хьалхбаьхан даь оал. Массадолча х1аман кертера дар да наьна дог хьастар, Нана лораер, цун лерх1ам бир.

Ага терка деш, ага илли оалаш нанас яккха цхьа бийс тар луг яц вай укх дуненча мел яккха ха в1ашк техача а.

«Ага илле» (сценка)

В:

Са хьамсара нана, хьо еза сона!
Са хьоцара безам бийца яргьяц…
Сай са, сай вахара лургдар аз хьона —
Хьо йоаца вахарца са чам хургбац…

Сай сил дукхаг1а хьо еза, нана!
Хьо йолаш оаха Далла хоастам бу!
Эзара шерашка яхийла, нана!
Хьо йолаш оаха хьона хам бу!

Сценка «Помощь маме»

(Амина, Алия)

В: Шоана д1ахалаш, бераш, наьна дог хьастар, цун новкъостал дир вай декхар да шоана.

В: Х1анз вай хоза мехкараша вайна халхара бала боккхаба.

Танец «Девичий»

Стихи:

Джаниев Умар:

Ингушетия моя!

Дом родной, далекий.

В твои милые края

Вновь ведут дороги.

В памяти храню тепло

Отчего порога.

И в молитвах об одном лишь

Прошу у Бога:

Цурова Танзила:

Дай, Всевышний, много лет

Всем родным и близким.

Защити от слёз и бед

От падений низких,

От завистливых людей,

Клеветы и злости!

Помоги им стать сильней

Старости и трости.

Беков Умар:

Моя родина, моя Отчизна

Всей душой люблю тебя.

Ингушетия моя родная

В сердце ты моëм всегда.

Песня «Г1алг1айче» ( В исполнении Джаниевой Фатимы)

В: Тха х1амсара х1аьши цу т1ехь Наьна метта хетаяь тха мероприяти чакх ялар. Тхона шоага баркал ала лов тахан тхо лаьрх1а,оах берашца кийч я мероприятега х1аж шо дахкара. Даьла раьза хилва шоана. Далла шоай т1ехьено дог деладеш, вахаро б1арг хьесташ, могаш – маьрша долаш, унах ц1ена долаш иразах дизза вахар хилда шун. Оаш мел ловза ког беркат дахьаш хилба шун.

Тха х1амсара бераш шоана Даьла раьза хилва.

Тахан тхо лаьрх1а, оах кийч я мероприятега хьаж баьхка х1аьши оах совг1аташ доацаш бохтаба аьлач бакъ дац.

(Вручение подарков гостям)

В: А также за участие в Декаде Ингушского языка и литературы награждается….

(Вручение грамот детям)