Ертеде бир Жошы атты хан болыпты .Онын 1 улы болыпты. Хан баласын ашамайга мингизеди.Жошы ханнын ашамайга мингизген жас баласы аншылармен бирге журип 1 жерде кашып бара жаткан аксак куланды куып кетипти. Кулан жуйткип бара жаткан 1 топ куланга косылады .Баланын астындагы ериккен тулпар елигип куйрыгын шаншып куйгытып куландарга косылыпты .Куланнын ангиси баланы шайнап олтирип тастайды.Аншылар баланы издеп таба алмайды. Жошы аншыларга каhарын тогип:Баламды тауып бер деп калын кисиге издетеди. Баламды олди деп хабар жеткизген адамнын кулагына коргасын кұямын деп жарлык кылады. Аншылар 1 жерден баланын жулмаланган колын табады.Енди ешким баласынын олгенин Жошы ханга айта алмайды . Акыры 1 кошилик ордада отырып 1 домбырашыга куймен айткызады:
Уа иемиз Жошы хан
Домбыра не деп жырлайды
Сарнап 1 даусын кырнайды
Кулагын сал осыган
Аксак кулан ку кулан
Кияннан кашкан ту кулан
Киырсыз кула далада
Анда журген балага
Кез болып бир кашыпты
Белден белге асыпты!
Сол ку кулан ту кулан
Аксак кулан Жошы хан!
Илан,ханым,осыган!!!
Ертеде бир Жошы атты хан болыпты .Онын 1 улы болыпты. Хан баласын ашамайга мингизеди.Жошы ханнын ашамайга мингизген жас баласы аншылармен бирге журип 1 жерде кашып бара жаткан аксак куланды куып кетипти. Кулан жуйткип бара жаткан 1 топ куланга косылады .Баланын астындагы ериккен тулпар елигип куйрыгын шаншып куйгытып куландарга косылыпты .Куланнын ангиси баланы шайнап олтирип тастайды.Аншылар баланы издеп таба алмайды. Жошы аншыларга каhарын тогип:Баламды тауып бер деп калын кисиге издетеди. Баламды олди деп хабар жеткизген адамнын кулагына коргасын кұямын деп жарлык кылады. Аншылар 1 жерден баланын жулмаланган колын табады.Енди ешким баласынын олгенин Жошы ханга айта алмайды . Акыры 1 кошилик ордада отырып 1 домбырашыга куймен айткызады:
Уа иемиз Жошы хан
Домбыра не деп жырлайды
Сарнап 1 даусын кырнайды
Кулагын сал осыган
Аксак кулан ку кулан
Кияннан кашкан ту кулан
Киырсыз кула далада
Анда журген балага
Кез болып бир кашыпты
Белден белге асыпты!
Сол ку кулан ту кулан
Аксак кулан Жошы хан!
Илан,ханым,осыган!!!
Менің әлеуметтік желідегі достарым
Қазіргі ғылым мен техниканың дамыған заманында Интернетте әлеуметтік желіде парақшасы жоқ адам жоқтың қасы шығар.
Менің де әлеуметтік желіде өз парақшам бар. Онда менің достарым көп, кейбіреулері тіпті алыс — жақын шетелде. Олармен шет тілін жетік меңгеру үшін хабарласып, сөйлесіп тұрамыз. Достарымыздың жаңалықтарын қазір осы әлеуметтік желілер арқылы біліп, көріп отырамыз.
Менің ойымша, әлеуметтік желіде бос уақыттың бәрін өткізбей, тек анда анда ғана кіріп тұру керек.
Менің әжем ою, өрнек шебері. Мына жерді ою керек, ағаш отырғызатын. Жеті рет өлшеп, бір рет қырық. Қырық қыз ертегісін білесің бе? Жүз сом ақшаң болғанша, жүз досың болсын. Алдымен таяздау суда жүз, үйрен, сосын дарияда жүзесің. Жарқын жүз, әсем келбет, бәрі бір бойында екен.
Аспан кандай сфера,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,(хрусталь)
казакстанда кандай институды зерттейды(астрофизика)
ол неше мын,,,,,,,,,,,,,,,,,,,(75 мын)
Менім досым қара әдемі ұзын шашты өте ақылды бала(қыз) /қара/әдемі/ұзын/ақылды/ сын есим астын сызып кой
<span>Аспаз деген өте жоғарғы дәрежелі мамандық. Бұл мамандықтың қиындығы сонда, аспаздықты тек қана оқу арқылы игеріп кете алмайсыз, оған адамның бойында осы керемет мамандыққа деген бейім, Алланың берген дарыны болу керек.Дәл қазіргі уақытта дәрежесі президенттермен тең аспаздар бар, әрине сондықтанжалақысы да өте жоғары. Егер бойыңда дарының,икемің болса аспаздық деген керемет мамандық. Бірақ күнделікті көже пісіруді аспаздықпен шатыстымасаң болды.</span>
Қазақтың күйшілік өнеріндегі ең бір көне күйлердің бірі халық күйі «Ақсақ құлан» болып есептеледі. Бұл күйдің шығу тарихы қазақтың төл аспабы домбырамен байланысты. Бізге жеткен, осы күнде айтылып, әртүрлі басылымдарда жарияланып жүрген бұл күйдің аңызы бойынша ертеректе домбыра үш ішекті, көмей тесігі болмаған деп жазылып келеді. Күйші Кербұқа ханның алдында күй тартқанда домбыраның үнінен «Балаң өлді, Жошы хан» деген сөздер естілді деп келтіріледі.
Көп айтылмайтын, ұмытылып бара жатқан бұл нұсқаны, былтырғы жылы дүниеден өткен белгілі күйші-зерттеуші Тымат Мерғалиев 1965 жылы Саратов облысы, Старо-Полтавка ауданы, Канев селосының тұрғыны күйші Жұмағалиев Сапардан жазып алып, 1972 жылы шыққан өзінің «Домбыра сазы» атты еңбегінде жариялаған.
Күйді жеткізуші оның мазмұнын былай деп баяндаған екен: Ертеде Жошы деген ханның үлкен баласы аңға шығып, құлан атуға барғаннан қайтып оралмапты. Баласын біраз күндер күтіп , ақыры келмеген соң, оның тірі емес екенін әкесі сезеді. Енді не болса да жаман хабарын естігісі келмеген хан:
— Кімде кім, менің баламның қайғылы хабарын естіртсе, соның көмейіне қорғасын ерітіп құямын, деп халыққа жар салыпты. Халық ханның баласын құлан теуіп өлтіргенін біледі, бірақ әкесіне айтуға батылдары бармайды. Күндердің күнінде ел аралап жүрген бір домбырашы бұл хабарды естіп, ханның ордасына барыпты. Бірақ күзетшілерден асып ордаға кіре алмай далада, қақпа алдында отырып, домбырасынан бір күйді күңіренте тарта беріпті. Кешкіғұрым саңқылдап шыққан домбыра үні сол маңайды тегіс шарлап, орда ішіндегі ханның да құлағына шалынады. Тақта мүлгіп отырған хан сәл басын көтеріп:
— Мынау ненің үні? Барып біліңдерші? Егер менде шаруасы бар адам болса мында алып келіңдер! – деп уәзірлерінің біріне әмір етеді.
Уәзір әлгі домбырашыны ханның алдына алып келеді. Хан оған:
— Қайдан жүрген адамсың мұнда келу мақсатыңды айт! – дегенде домбырашы:
— Тақсыр! Көптен көңілімде жүрген бір күйім бар еді, соны сізге сынатқалы келіп едім, — депті.
— Е, олай болса домбыраңды тарт! – депті хан.
Бұл сөзді естуі сол-ақ екен, күйші домбырасының бұрауын қоңыр дауысқа келтіріп, әрбір қығысын салмақпен қағып, бір күйді тарта беріпті. Күйдің алғашқы дыбысынан басталған қатал үн, бірте-бірте қоюланып, «мені естисің бе, хан ием, қайғылы хабар айтамын» дегендей, алдын ала негізгі тақырыбынан, айтпақ ойынан хабар береді. Домбыраның күңіренген үнінен сезіктенген уәзірлерінің бірі:
— Тақсыр! Мынау не дегелі отыр өзі? — дегенде, хан айнала отырғандарға, домбырашыға қарап:
— Мына бастағаның, сенің тартатын, менің естіп, тыңдайтын күйім емес екен. Бірақ, әдейілеп келген екенсің тарт, тарт! — депті. Ханнан ұлықсат алған домбырашы күйін боздата тартқанда, домбыраның көмейінен:
Ақсақ құлан шошыған,
Қырда еркін жосыған.
Тынышын бұзып құланның,
Оқ атқан сіздің ұлыңыз,
Опат болды осыдан.
Хабарын соның айтуға,
Арып-ашып алыстан,
Келіп тұр мынау домбыра,
Болған істің барлығын,
Қалдырмай түгел баяндар.
Үніне оның құлақ сал,
Қаумалаған, халайық,
Хан бастаған жарандар, — деген қайғылы үн күңіреніп естіледі. Әсіресе домбыраның әрбір буынында: «опат болды», — деген сөздер адам айтқандай ап-анық естіліп, қайталанып тұрады. Мұны естігенде төрде отырған хан егіліп жылайды. Ханның шешесі мен әйелі, қызы қатты қапаланып зарлайды. Домбыраның «сиқырлы сазы» мен қайғылы үнінен есі кетіп әлсіреген хан:
— Ұстаңдар мына күйшіні! – деп, уәзірлеріне әмір етіпті. Сонда күйші ханға қарап:
— Уа, тақсыр! Мен аузымды ашып, ештеме де айтқаным жоқ едім ғой, жазығым өзіңіздің ұлықсатыңызбен күй тартқаным ба? Барлық сырды ашып, айтып берген мынау домбыра емес пе? – депті. Хан осы жерде сөзден жеңіліп, берген жарлығын орындау үшін «кім болса да бәрі бір, қаралы хабар әкелгеннің үні өшіп, жазасын алсын» — деп, бұйырып, домбыраның қақпағынан көмей тесігін жасап қорғасын ерітіп құйғызыпты. Содан бастап домбыраның көмей тесігі пайда болған екен деседі.
Бұл күй ел арасына «Ақсақ құлан», кей жерлерде «Ақсақ құлан, Жошы хан» деген атпен тарап кеткен. Күйші-зерттеуші Тымат Мерғалиевтың жазып алған бұл нұсқасының ноталық үлгісі 1982 жылы «Қазақтың музыкалық фольклоры» атты ғылыми жинақта да жарық көрді. Күйдің басқа нұсқалары кейінгі ұрпаққа атақты күйшілер Оқап Қабиғожин, Қали Жантілеуов, Шәміл Әбілтаев, Нұрғиса Тілендиевтар арқылы жетті. Қазіргі кезде бұл күй барлық шебер орындаушылардың репертуарларынан орын алған.
Бағлан Бәбіжан,
akjunis.kz
Ақсақ құлан — халық күйі. Ерте заманда Жошы ханның ұлы құлын аулауға шығып, үйірді бастап жүрген басшы құланды жаралайды. Ызалы құлан аңшыға тап беріп, оны өлтіреді. Жошы хан бір сұмдықтың болғанын сезіп, баласы туралы жаман хабар әкелген адамның көмейіне қорғасын құямын дейді. Сол кезде бір жігіт келіп домбыра алып, бір күйді тарта жөнеледі. Хан осы күй арқылы бәрін түсінеді, сөйтіп, сертін бұзбас үшін, домбыраның көмейіне қорғасын құйғызады.
Ақсақ құлан — XIII ғасырда шыққан халық күйі.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ертеде ел билеген қатал Жошы хан өмір сүріпті. Оның бала дегенде жалғыз ұлы болыпты. Бір күні баласы аңға шығар алдында әкесі жаман түс көріп, баласын тоқтатқысы келеді. Баласы әке сөзіне мән бермей, нөкерлерін ертіп, ұзақ жолға шығады.Біршама уақыт өткен соң, жазық далада бір топ құланның жайылып жүргенін көреді. Бала құланды қуып жүріп, алысқа ұзап кеткенін байқамай қалады. Хан баласының атқан оғы құланның аяғына тиеді.Құлан хан баласына қарсы шығып, оны теуіп өлтіреді. Арада біразуақыт өтеді. Хан нөкерлері баланың қазасын әкесіне қалай естіртуді білмейді. Хан жүрегі сезгендей, «Кімде- кім баламды естірте келсе, сол кісінің көмейіне қорғасын құйдыртам» — дейді. Сол елде асқан күйші қазаны естіртетін болып, сарайға келіп, хан алдында күй тарта береді. Ханның көз алдына баласының қандай жағдайда қайтыс болғаны елестейді. Күйші барлығын күй тілінде жеткізген екен. Сонда хан: «Балам өлген екен ғой, мына кісінің көмейіне қорғасын балқытып құйыңдар»- деп жарлық береді.
Дат тақсыр! – дейді күйші. – Бәлкім жаманат хабарды жеткізген домбырам шығар.
Амалы таусылған хан баласының қазасын естірткен домбыраның шанағына қорғасын құйдырады
Аңыз әңгімелерде осы оқиғаға байланысты «Ақсақ құлан» күйін ХІІІ ғасырда өткен, атақты күйші Ершедегей деген адам шығарған екен.
23.08.2021
511
Автор: Қазақ халық ауыз әдебиеті
Ақсақ құлан (І нұсқа)
«Саруалының арығы деген жерде үйір-үйір құлан жатыр» деген хабарды естіп Жошы ханның жалғыз ұлы өзінің құралайды көзге атқан мергендерімен жолға шығыпты. Ханның ұлы құланды көргеннен кейін, үстіне қызыл шекпен киіп, қолына қаруын алып, ордалы құланмен жалғыз айқаспақшы болып, басқаларға тоқтау салады. Басқа қу шоқайлы сұр мергендер сай-сайдың тасасымен бет-бетіне аң аулап кетеді. Сол кезде үйір ішінен ханның баласына қарсы шапқан жалғыз құлан жер тартып, пысқырып ханның баласын айнала шауып ойқастап өткендей болады. Жер бетін қара түнек тұман басады. Мергендер бір-бірінен адасады. Сөйтіп жүргенде, бір құдіретті өктем дауыс: «Қу шоқайлыдан қаша жүрің, қызыл шекпендінің үстін баса жүрің!» — деп жар салып өтеді. Осы өктем үннен кейін лезде қараңғы түнек сейіліп, жер беті жап-жарық болып шыға келеді. Енді мергендер келіп қараса, ойнақ салған құлан да жоқ, онымен айқасқан ханның баласы да жоқ. Мергендердің тапқаны ханның баласының жалғыз шынашағы екен. Сол шынашақты алып, олар аулына қайтады.
Хан өзінің баласының оралмағанына күйініп қаһарына мініп, елге жарлық айтады:
— Менің балам аман-есен оралатын болсын! Баламның суық хабарын естімейтін болайын. Кімде-кім «өлді» деген хабар айтса, көмейіне қорғасын құйғызамын. Баламның бір хабарын естімейінше, азық-түлік беру тоқтатылсын, — деп хабарлап, бүк түсіп жатып алады. Хабаршы болып ханның алдына баруға жан шықпайды. Сөйтіп, қалың ел қатты торығып, күйзеліп тұрғанда Кербұқа деген домбырашы шығып:
— Баласының өлімін домбырамен мен естіртейін, — деп дүйім жұртты өзіне қаратады. Ханның босағасына келіп, тізелеп отырып бір күй бастайды. Бұл күйі құланның жүрісі мен айбар шеккен сәтін суреттейді. Екінші күйін шалады. Бұл күйде хан баласының қаза болғаны анық айтылады. Сонда мұны түсінген хан басын көтеріп:
— Сенің мына күйің «Балаң өлді, Жошы хан» деп тұр ғой, — деп тіл қатады. Сонда Кербұқа:
— Ей, тақсыр! Балаңыздың өлгендігін өз аузыңыздан естіп отырмын, — депті. Сонда, хан қатты қапаланып: «Қап, мен сөзден жығылдым. Қорғасынды домбыраның көмейіне құйыңдар! Домбырашыны айдаһар алдына апарып тастаңдар! Жылан жұтсын» деп бұйырған екен. Домбырашы жыланның алдында да күй тартады. Жылан күйге балқып, бауырын жазып, тұмсығымен, жұдырықтай алтынды күйшінің алдына домалатып әкеп тастайды. Кербұқа өлімнен құтылып, еңіреген елдің батасын алып, олжаға батып, жөніне кетеді.
Кейінірек оқу үшін сақтап қойыңыз:
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |