Адетрин къармахра сочинение на лезгинском языке

 Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение

                         Советская средняя общеобразовательная школа

Ачух тарс-пьеса

Тарсунин кьил:

«Гьажибег Гьажибегован «Адетрин къармахра»пьеса»

Тарс тухвана: Диана Загирова Б. лезги   ч1алан ва литературадин муаллим

2018-ЙИС

Тарсунин кьил: Гьажибег Гьажибегован «Адетрин къармахра» пьеса

Тарсунин мурад: Гь.Гьажибегован  уьмуьрдикай ва яратмишунрин рекьикай малуматар гун;»Адетрин къармахра»пьесадин мана-метлеб ачухарун(сегьнеламишун);драмадин илимдикай чирвилер гун.

Тарсунин тадаракар: алимдин шикилар,ктабар,лезги театрдин  шикилар,артистрин шикилар,тарифдин ч1алар,презентация.

 Тарсунин финиф

Тарс тешкилун: журнал ац1урун. Аялар ролриз паюн.

К1валин к1валах ахтармишун:

1.Писателдин уьмуьрдикай ва аял вахтарикай аялри суьгьбетун.

 2. «Эбедивал авай руьгь» аялри алимдиз бахшнавай  газет.

Муаллимдин гаф:Гьуьрметлу аялар ва атанвай мугьманар!

Къенин чи, Дидедин ч1аларин йикъаз талукьарнавай тарсуна,чун чи Дагъустандин машгьур алим,журналист ,драматург, эдебиятчи,критик – Гьажибег Ахмедханович Гьажибегован яратмишунрикай ва адан илимдин зегьметрикай рахада.

Дагъустандин 20-асирдин илимда, литературада, просвещенида, печатда-санлай вири медениятда сифте камар къачурбурукай сад гьисабиз жеда Гь.Гьажибегов.

Алимди къейд авурвал:«Лезгидин сад лагьай ва виридалайни ч1ехи къуват ч1ал я. Агъзур йисар алатнат1ани,гьикьван к1евера гьатнат1ани,чи ч1ал квахьнач ,вучиз лагьайт1а ам дегьзаманрин гзаф къудратлу ч1аларикай я».

И гафариз къуват яз,гьуьрметлу балаяр, заз лугьуз к1анзава хьи ,чна вирида ч1ал хвена к1анда.Ч1ал хуьзвайди миллет я,миллет хуьзвайди ч1ал.Ч1ал хуьн-им чи гьар садан эвелимжи буржи я.

Къенин тарсуна чун Гь.Гьажибегован уьмуьрдикай рахада, «Адетрин къармахар»пьесадин мана –метлеб ачухарда(сегьнеламишда). Ша чна рик1ел хкин,балаяр:

— Вуч кас я Гь.Гьажибегов?

— Адан аял вахтар гьик1 кьиле фена?

— Али Исаев: Дагъустандин машгьур алим, журналист, драматург, эдебиятчи, критик. Лезгийриз ва табасаранриз латин графикадин бинедал туькIуьрай алфавитрин кирам.

Гьажибег Гьажибегов 1902 йисан 11 мартдиз Самур магьалдин Ахцегь хуьре кесиб лезги хзанда дидедиз хьанай. Адан буба кеспи ийиз Бакудиз физвай. Гужундалди Ахцегьрин кьве-классдин мектебдиз туькӀуьр хьана, ам 1912 йисалай 1917 йисалди ана кIелна. Са кьадар геж адан бубани диде рагьметдиз фенай ва етим амукьай гадади вичин кьил хуьн мажбур яз батраквиле акъвазнай.

— Зарема Мирзабасова: 1920 йисан апрель вацра са кIеретI ахцегьвияр, абурухъ Гьажибегни галаз, кӀелунар давамарун паталди Дагъустандин виликан кьилин шегьер тир — Темир-Хан-Шурадиз рехъ къачузва. Ана абур компартиядин жергейрик экечIна революциядин женгина къати иштиракзава. Гьа йисуз Гьажибег «Яру поезддин» яракьлу къаравулдик кваз Москвадин зегьметчийриз савкьатар тухун патал Москвадиз рекье гьатзава. Москвада ам Наркомземдин Главсельхоздин курсант хьана, ахпа РагъэкъечIдай патан зегьметчийрин университетда, гуьгъуьнлайни, 1923 йисалай 1926 йисалди Свердлован тIварунихъ галай университетда чирвилер къачуна. Гьа йисар Гьажибегов алимдин дережадив агакьнай девирдал аватна. Ам вилик девирдин лезги шаиррин ирс кIватI хъувунал ва эдебиятдихъ галаз алакъалу крарал алахъиз эгечIна.

— Диана Гасретова: 1940 йисан 16 мартдиз Гьажибеговал лезги чIал вилик тухузвай гьевескаррин «нелегал группа» къанундилай къерехдиз тешкилунин себебдалди гьукуматдин аксиниз чинебан крар тухузвайди лагьана тахсир кутуна садлагьай силисриз эвернай. Сентябрдин 16-аз Гьажибег арест авунай, пакад юкъуз — «троцкист-националистрин контрреволюционал тешкилатдик квайди» буьгьтен вегьена дустагъда тванай. Адан паб Зулейха СултIанова пединститутдайни комсомолдай акъудна кIваляйни чукурнай, мажбур яз ам Бакудиз хъфенай. Силисар къачудай изоляторда (СИЗО) авай чIавуз Гьажибегал вегьей тапан тахсирар хиве кьаз тун патал адаз гзаф зулумар ганай, амма ада вич тахсиркар тирди хиве кьуначир. ГьакI ятIани, НКВД-дин кьетIен органди акъудай къарардалди Гьажибегов Гьажибегаз муьжуьд йис кар гана сифте Архангельск вилаятдин Котлас шегьердиз, анлайни Коми АССР-дин Кожва посёлокда авай лагерьдиз этап авунай. Гьа лагерьда 1941 йисан 5 январьдиз Гьажибег рецидивист-дустагърин паталай яна кьинай.

1959 йисан 18 майдиз дяведин трибуналди Гьажибег михьи тирди тестикьарна адан хивяй тахсир къахчунай.

Муаллимдин гаф: Халкьдин образование патал адан зегьметар    гьихьтинбур хьана ?

— Аният Ахмедова……1928 йисуз Гь. Гьажибега лезги чІалал акъатзавай лезгийрин садлагьай «ЦIийи дуьнья» журнал тешкилна ва адан редакторвиле кIвалахнай. 1931 йисалди пуд йис ам редакциядин кьилин къуллугъдал хьана, «ЦIийи дуьнья» журнал сифте гьафтеда садра, са тIимил вахтунилай гьафтеда пудра акъатиз хьанай, ада журналдин тираж гьатта 6 агъзур экземплярдив агакьарнай. Идалайни гъейри Гьажибегова харусенятдин «Яру гъед» журнал ва жемиятдинни-сиясатдин «Коммунист маариф» газетар арадал гъанай, абурни лезги чІалал акъатзавай.… Гуьгъуьнлай ам Дагъустандин тарихдин, чIалан ва литературадин институтдин директорвиле, маса жавабдар къаллугърал кIвалахна.………………………………………………………………………………………..

Муаллимдин гаф: Лезги литературада Гь.Гьажибегова гьихьтин ирс туна

— Регина Габибова:……… Гь.Гьажибегова лезги ва Дагъустандин чIалар ва эдебиятар чирна-жагъуруник чIехи пай кутуна: лезги ва табасаран чIаларин алфавитар теснифна, лезги чIалан ва литературадин сифте учебникар ва хрестоматияр туькIуьрна, машгьур шаиррин (Етим Эминан, СтIал Сулейманан ва мсб.) ирс кIватI хъувуна, драмадин эсерар («Адетрин къармахра» ва «Колхоз») кхьена ва хайи халкь савадлу авун патал чIехи зегьметар чIугуна. Адан къелемдикай 30-далай гзаф илимдин макъалаяр, 8 ктаб, литературадин эсеррин 10 кIватIал, цIудралди публицистикадин макъалаяр хкатна. Гь. Гьажибегов шаирни тир: адан «Билбил» шиир «Лезги шаиррин чIалар» ктабда (1927 й.) гьатнава. Гьажибег Гьажибегов чIехи ватанперес ва инсанперес, зурба тешкилатчи, 1934 йисалай СССР-дин кхьирагрин садвалдин член тир. «Лезги газетди» 2000 йисалай публицистикадин лап хъсан эсеррай Гьажибег Гьажибегован тIварунихъ галай премия тайинарнава.…………………………………………………………………………………

Муаллимдин гаф: Баркалла балаяр! Алим ва зари Гь.Гьажибегова     (1902-1941)

лезги драматургия арадал атунин ва лезги театр вилик финин карда еке зегьметар къачуна: театрдин гьакъиндай къайгъударвал ч1угуна ва литературадин месэлаяр ахтармишна. 1928-1931-й кьве пьеса «Адетрин къармахра» ва «Колхоз» кхьена. Лезги литературадин ва жегьил драматургиядин вилик дагъви дишегьли азад авунин, ам савадлу авунин месэла акъвазнавай. И месэла Гь.Гьажибегован «Адетрин къармахра» пьесада гьялзава.Пьеса кьуд пердедикай ибарат я ва 20-асирда дагъдин хуьре кьиле физвай гьерекат къалурнава. Советрин ц1ийи къанунар кардик акатзава, дишегьлийрин терефар хуьзвай отделар тешкилзава, шариатдин судар амач.Дагъвияр яваш-яваш чпин ихтияррин,ц1ийи къанунрин гъавурда гьатзава.

        Гила,гьуьрметлу аялар,сегьне куь ихтиярда ава,ша буюр. Сегьне къалурдалди, за куьн таниш тушир гафарин гъавурда тван.

(Слайд 5)

                                                 Гафарган

Сегьне- тамашаяр къалурун патал туьк1уьрнавай чка.

Пьеса- (фран.ч1.-зат1)сегьнеда къалурун патал кхьенвай литературный эсер.

Драма- (грек.ч1.-кар,гьерекат)сегьнеда къалурун патал кхьенва. литературный эсеррин жанр ( эпос ,лирика,драма)

Драматург- сегьнеда къалурун патал эсер кхьизвай кас.

Ремарка-(фран.ч1.-ачухарун,гъавурда тун)

Ликпункт- дишегьлийриз к1елиз-кхьиз чирдай чка.

Къеме – куьгьне чук1ул.

(Слайд 6)

1,3,4 — пердеяр.

                                             Иштиракчияр:

Къурбан – 50 йис,пара туьнт итим.

Гевгьер – 45 йис,Къурбанан паб.

Элдер – абурун хва,22 йис.

Фат1имат – абурун руш,15 йис.

Пейкер – Фат1иматан юлдаш,14 йис.

Загьидат – Фат1иматан  юлдаш,15 йис.

Ракъужат  — женотдел,35 йис.

Муаллимдин гаф: Аферин зи балайриз .Гила аялар, чна куь фагьумлувал ахтармишин .

Тарс мягькемарун:

1. Лагь кван заз «Адетрин къармахра» пьесадин бинеда гьихьтин конфликт ава?

2. Пьесада к1ват1 хьанвай ксар гьихьтин группайриз пай хьанва?

3. Кьве дестедин арада физвай женг квелди куьтягь хьана? Вучиз?

4. Иштиракзавай ксарин гьерекатрин арада гьихьтин себебар ава?

5. Вучиз абуру гьарда вич гьахъ яз гьисабзава?

6. Чи яшайишда гьахълувал авани?

     Гьахъ вуч зат1 я?

7. Дагъустандин культурадин тарсуна квез чи халкьдин гьихьтин адетар чир

    Хьана?

Муаллимдин гаф: Ша аялар гила чун лезги театрдин тарихдиз сейрдиз     фин.

(Слайд 7) Лезги театр 1906-й Ахцегьа арадал атана .

(Слайд 8) Лезгийрин сад лагьай драматург,режиссер,актер  Идрис Шамхалов хьана. Ада лезгийрин милли театрдин бине кутуна. «Буржали» , «Периханум», «Куругъли» пьесаяр сегьнеламишна.Театрдин дяведин йисарани к1валах акъвазарнавачир.И.Шамхалован гадаяр:Абдуразакьни  Шамхал дяведа телеф хьана,Желил хтана. Вич рик1 пад хьана кьена.

(Слайд 9) Багъши Айдаев ,чи сад лагьай милли пешекар режиссер.Москвада Луначарскийдин т1варунихъ галай  ГИТИС-да к1елна.Сифте яз Къ.Меджидован  «Урусатдин цуьк» пьеса сегьнеламишна

.

(Слайд 10) Алай вахтунин Ст1ал Сулейманан т1варунихъ галай Музыкально-драматический театр Дербент шегьер.

(Слайд 11) Чи т1вар-ван авай  Дагъустандин лайихлу  артистар:

Мурадхан  Къухмазов, Зарифа Къухмазова, Шамсудин  Мирзоев , Алибег Алибегов.

(Слайд 12)                                    Кроссворд 

1.Тамаша къалурун патал туьк1уьрнавай чка……(Сегьне)

2.Сегьне патал эсерар кхьизвай кас……(Драматург)

3.Лезги драмадин сад лагьай эсер (пьеса)……(Буржали)

4 .Лезги ч1алал акъатай сад лагьай газет……(Ц1ийи дуьнья)

5.Гьажибег Гьажибегован сад лагьай шиир…..(Билбил)

6.Гь.Гьажибегован уьмуьрдин юлдашдин т1вар…..(Зулейха)

7.Драмадин эсердин са жанр…….(Трагедия)

	С	Е	ГЬ	Н	Е
	Д	Р	А	М	А	Т	У	Р	Г
	Б	У	Р	Ж	А	Л	И
		Ц1	И	Й	И	Д	УЬ	Н	Ь	Я
		Б	И	Л	Б	И	Л
З	У	Л	Е	Й	Х	А
Т	Р	А	Г	Е	Д	И	Я

Къиметар эцигун…   (Слайд 13)

К1валин к1валах: Жуван гафаралди Фат1иматан къамат ачухарун.

Гьажибег Гьажибегов

Алим, критик ва драматург Гьажибегов Гьажибег Агьмедханович 1902-йисуз Ахцегь хуьре дидедиз хьана. Адан буба Агьмедхан Бакудин фяле тир. Гадади гьевесдивди Ахцегьрин урус мектебда, Темир-Хан-Шурада агитаторрин курсара, Москвада Коммунистический университетда ва аспирантурада кIелна. Ада лезгийрин сад лагьай «Цlийи дуьнья» газетдин редакторвиле, Дагъустандин тарихдин, чIалан ва литературадин институтдин директорвиле, маса жавабдар къаллугърал кIвалахна. Гь.Гьажибегова лезги ва Дагъустандин чIалар ва литератураяр ахтармишуник еке пай кутуна: лезги ва табасаран чIаларин алфавитар теснифна, лезги чIалан ва литературадин сифте учебникар ва хрестоматияр туькIуьрна, машгьур шаиррин (Етим Эминан, СтIал Сулейманан ва мсб.) ирс кIватI хъувуна, драмадин эсерар («Адетрин къармахра» ва «Колхоз») кхьена ва хайи халкь савадлу авун патал еке зегьметар чIугуна. Адан къелемдикай 30-далай гзаф илимдин макъалаяр, 8 ктаб, литературадин эсеррин 10 кIватIал, цIудралди публицистикадин макъалаяр хкатна. Гь.Гьажибегов шаирни тир: адан «Билбил» шиир «Лезги шаиррин чIалар» ктабда (1927) гьатнава. Гьажибег Гьажибегов еке ватанперес ва инсанперес, зурба тешкилатчи, 1934-йисалай СССР-дин писателрин союздин член тир. Ам I937-йисан буьгьтенрик акатна, 1941-йисуз дустагъда кьена. «Лезги газетди» 2000-йисалай публицистикадин лап хъсан эсеррай Гьажибег Гьажибегован тIварунихъ галай премия тайинарнава.

Акимов Къ. Х. «Лезги зарияр»

• 2299 просмотров

Дагъустан

Гагь жеда вун кьуьзьу къужа,
Лап чуру рехи, Дагъустан.
Гагь гъиле къаз буьркьуь ружа,
Жеда вун пехъи, Дагъустан.

Гьар атайда вегьиз лапIаш,
Гагь жеда ви тегьер яваш;
Гагь ийиз на дяве, саваш,
Жеда ваз ашкъи, Дагъустан.

Гагь жеда вун шад-хуррам;
Гагь гъиле кьаз вуна вагьрам,
Гагь макъамда жеда тIарам,
Гагь жеда гъуьргъуь, Дагъустан.

Гагь жеда вун пара алчах,
Кепекдик вун жедач анжах.
Гагь ви гьалар жеда юмшагъ,
Гагь жеда векъи, Дагъустан.

Гагь картар гъиз, гагьни лекьер,
Гагь жеда вун лап вацIун кьер.
Бязибуруз вуна рекьер
Акъудда гьяркьуь, Дагъустан.

Гагь кIватIиз на гапIал-гапIал
Гагь лугьуз: «теперь пропал!»,
Гьар атайдаз жез вун гьамбал
Гудач ваз гьакъи, Дагъустан.

Са кIус вуна инсаф ая,
Къамир гъиле яцIу пая.
Гуьзета на эдеб, гьая,
Хьухь чиниз регъуь, Дагъустан.

Гьар атайдаз хуш я Къафкъаз,
Тамашиз хъфида яб къаз,
Загьирда97 вун вилер ахъаз,
БатIинда буьркьуь, Дагъустан.

Гагь акьулдиз жеда наши,
Гагь вун аял жеда гъвечIи,
Япар аваз жеда биши,
Гагь жеда чIехи, Дагъустан.

Сулеймана лугьуз бейтер,
Дугърибур я веревирдер.
За фагьумна и ви дердер
Жезамач эхи, Дагъустан.

ДАГЕСТАН

Порой ты сед, как снег в горах,
Ты стар, покоен, Дагестан.
Порой ты бешен, и в руках —
Оружье злое, Дагестан.

То слаб и кроток ты душой,
Тебя пришелец бьет любой,
То снова дышишь ты войной
И жаждешь боя, Дагестан.

Порой джигитом удалым
По скалам скачешь ты крутым,
Порой лежишь ты недвижим
Там, за горою, Дагестан.

То соколов зовешь, то злых
Орлов, ты гнезда вьешь для них.
Ты проторенной для чужих
Лежишь тропою, Дагестан!

Порой вокруг тебя толпа,
Порой вопишь ты: «Ох, пропал!»
Пришельцам всяким ты — амбал
С пустой сумою, Дагестан.

Они идут к тебе гурьбой,
Бьют по плечу и пьют с тобой,
Довольны сходною ценой —
Твоей ценою, Дагестан!

Хоть зрячий с виду ты,
Кавказ Хоть видел я уже не раз
Огонь твоих открытых глаз —
Ты слеп душою, Дагестан!

Порой ты взрослый, а порой
Ты как дитя передо мной.
Имея уши, ты глухой —
Дитя глухое, Дагестан!

Я, Сулейман, стихи сложил.
Я истине всегда служил.
Ты слышишь? Нету больше сил
Так жить с бедою, Дагестан

Источник

Сочинение зи ватан на лезгинском языке

Сочинение «Зи Ватан»

Вичин Ватан инсандиз сифте дидедин нек1едилай башламишзава. Сифте за фикирдиз гъаначир, Ватан вуч ят1а,вучиз вири шаирри Ватандикай манияр туьк1уьрзават1а. Жув гъавурдик акатиз башламишайла, чир хьана, Ватан вуч зат1 ят1а. Ватандин абадвал патал зи хайи хуьр тир Гелхенайни,маса миллетрин векилар хьиз, 85 кас душмандихъ галаз къати женгериз фена.Абурукай 37 касдиз элкъвена хтун кьисмет хьанач.Са пай гел галачиз квахьна.Сагъ-саламатдиз хтайбурни,къуьнерал гъетер ва хуруйрал орденрини медалри нур гуз хтана.Дяведа телеф хьайибурни гьа зи яшда авайбур тир.Абуру ватандин рекье чпин жегьил чанар къурбандна.

Дагъустан!Дагъларин уьлкве!Живеди кьунвай дагъдин кук1ушар агъсакъалрин бап1ахар хьиз,такабурдиз цавун аршдиз хкаж хьанва.На лугьуди, абуру пагьливанри хьиз, зи хайи халкьдин ва лезги чилин секинвал хуьзва.

На лезгинском языке зи хайи ватан

«Вучда на вац1укай алай туьнт фири,

Вучда на рик1икай,илифдай вири,

А рик1ин рак хуьдай вилер тахьайла».

«Эхь,чун Ватандиз герек атайла,къванер я»-, лагьанай чи зурба шаир Ибрагьим Гьуьсейнова.

«Ватан авачирди виждансуз жеда»,- лагьанай чаз бубайри.Чаз чи Ватан гьикьванди ят1а, адан сергьятар чирначир,абурун тум-кьил авачир.Ватан жуван уьлкведин халкь яшамиш жезвай эхиримжи шегьердал,хуьрел,убадал куьтягь жезва.Ватан гьар са касди жуван дидедин нек хъвайи чка я.К1вал гьинай хьайит1ани маса къачуз жеда,амма гьикьван пул хьайит1ани,вагай Ватан ва диде маса къачуз жедач.Вучиз лагьйт1а гьар са касдиз диде багьа я,Диде сифте кьил я,ам эвел я.Дидеди чаз Ватан гьим ят1а,вуч ят1а,чирзава.Ахпа чун Ватандин ял ва нефес ч1угваз,адан адетралдини законралди ч1ехи жезва.Чна уьмуьр акур бубайривай,Ватандин уьк1уь цурудакай тарс къачузва,чирвал къачузва.Чаз Ватандилай артухан сергьят мад авач,я хьунни лазим туш.

Заз к1ан я зи Дагъустан,адан адетар.Чилел ахьтин уьлкве алач,зи Дагъустан хьиз,къуьн-къуьне аваз яхц1урдалай виниз гъвеч1и миллетар яшамиш жезвай ва к1валахзавай.Гьинихъди вил вегьейт1ани,дагъдин этегар кьуна,махарик квайбур хьиз, тамар эк1я хьанва.Т1ебиатдин гуьрчегвални гуьзелвал вуч я!?

Школа-гьамни зи Ватан я.Уьмуьрда такур,ван тахьай зат1ар заз гьана акуна,гьанай ван хьана.Ина заз зун арадал къвезвайди, т1ебиатдин, обществодин законрикайни къанунрикай,хабар хьана, халисан инсан ва жуван халкьдизни Ватандиз вафалу жез чирна.

Чавай чаз ик1 регьятдиз гьат тавур вири и зат1ар къакъудиз туна к1андач!Чаз вуч амукьда?Зи уьмуьрдин мана — метлеб вуч жеда? Са зат1ни.

Къуй садани дамах тавурай,ягь-намус квадарна,тамара гьатна,чаз кич1ерар гуда лагьана.Ваъ.Гьеле икьван ч1авалди зи Дагъустанди садан виликни кьил агъузна, гардан к1ирна, ажуз хьайиди туш.Чи халкьарин къуват гужлу я,дурумлу ва мягькем я.Чна Дагъустандин садвал са вахтундани ч1урдач, я садавни ч1уризни тадач.Дагъустандин винел татай са жуьрединни къачагъар хьанач.Иллаки Ирандин тарашчийрин нефс ва хиялар зурбабур хьанай.Абурун таршчивилери михьиз Дагъустандин экономика агъуз гадарнай.Ивидай акъатна чара ат1анвай дагъвияр сад хьана.И дагъвийрин садвилини дуствили ирандин чапхунчияр кук1варна,гъалибвал къазанмишна.И шад хабар Урусатдини хушдиз къаршиламишнай.

На лезгинском языке «Мой родной язык»

Акьалтзавай несилди и тарихда зурба чка кьунвай вакъиаяр рик1елай ракъур тавун патал Согратлдин «Хициб» чуьлда еке мемориальный комплекс эцигнава.Ам къвезмай несилдиз чи ата бубайрин патай тунвай игитвилинни къагьриманвилин ялавлу савкьат я.И тарихда зурба метлеб авай вакьиа къейд авун патал гьар 15-сентябрдиз Дагъустанда «День единства народов» т1вар алаз ч1ехи сувар кьиле тухузва,ва зурба мярекатар кьиле тухуналди къейдзава.

Вичин тарихда дагъви халкьарин кьилел татай жуьредин мусибатар хьанач.Чи Ватандиз гзаф «ша талгьай» мугьманар илифна.Атай хьиз,абур гьак1 далудал лаш алаз рекьени хутуна.

Нин хиялдиз къведай,1999-йисуз,стхаяр хьиз яшамиш жезвай чеченрин арадай боевикар акъатна,хабарни авачиз, Дагъустандал гьужумдайди?

Чпивай хьайит1а,абур чун урусатдин лук1виликай хкудиз атанвайбур тир.

И, гьар жуьредин рангарикай ибарат хьанвай цуькверин к1унч1, заз рик1ин сидкьидай хуш я.Къуй, вун мадни авадан ва мублагь хьурай, зи дагъларин лекьерни картар хьтин, къагьриман рухвайринни рушарин уьлкве, Дагъустан!

Кхьейди Ахмедов Хидирнеби Исаевич

Министерство образования и науки Республики Дагестан

МКОУ «Гельхенская СОШ-детсад»

садвилин йикъаз талукьарнавай.)

Лезги ч1алан ва литературадин

[Электронный ресурс]//URL: https://liarte.ru/sochinenie/na-temu-zi-vatan-na-lezginskom-yazyike/

Примеры похожих учебных работ

На лезгинском языке зи хайи ватан

Диде на лезгинском языке

На лезгинском языке про весну

На лезгинском языке «Мой родной язык»

Конспект по кумыкской литературе : » Дав гелтирген къыйынлар»

Источник

Доклад по лезгинскому языку Дагъустандин халкьарин садвилин югъ

специалист в области арт-терапии

ДАГЪУСТАНДИН ХАЛКЬАРИН САДВИЛИН ЮГЪ

Дагъустандин халкьарин садвилин Югъ вич 2011-йисалай эгечIна гьар йисан 15-сентябрдиз къейдзавай республикадин сувар я. Ам Дагъустандин гзаф миллетрикай ибарат тир халкь сад ва тупламиш авунин мураддалди республикадин Президентди 2011-йисан 6-июлдиз кьабулнавай 104-нумрадин Указдин бинедаллаз ял ядай югъ яз тести- кьарнава. И сувариз талукьарнавай вакъиаяр 1741-йисуз кьиле фена. XVIII асирдин юкьвара Ирандин чIехи полководец Надир-шагьа хъсандиз яракьламиш хьанвай 100 агъзур аскердикай ибарат армиядин кьиле аваз Кавказдал гьужумна. Адахъ Дербентдай, Къайтагъдай ва Тарковский шамхалстводай, Мех- тулинский ханлухдин меркез тир Дженгутайдилай ва маса патахъай Шагь-дагъдай, Мугу-дагъдай, Къази-Къумухдай ва Хунзахдай чIехи 2 кьушунралди финин ният авай. Нетижада адаз вири Дагъустан муьтIуьгъариз кIанзавай.

Сифте девирда Надир-шагьдин чапхунчивилин ниятар гьа вичи фикирнавайвал кьилиз акъатзавай. Душманди сад-садан гуьгъуьналлаз гъалибвилер къачузвай ва рекьера дуьшуьш жезвай агьалийриз гужар ийизвай. Нетижада, физвай рекье Къази-Къумух къачурдалай кьулухъ, шагьдин кьушунар Андалалдин сергьятрив агакьна. Абур шегьердиз 1741-йисан 12-сентябрдиз сухулмиш жез эгечIна. Гьа и вахтунда шагьдин лукIвилик акатиз кIан тийизвай дагъустанвияр Анда- лал дереда сад жез башламишна. Ина, «Хициб» тIвар алай чкада женг кьиле фин лазим тир. Тарихдин делилрай душмандихъ галаз женгина Авариядин вири чкайрай гуьгьуьллубур кIватI хьана. Гидатлинвияр, къарахвияр, чамалялвияр, багулялвияр, койсубулвияр гзаф кьадарралди женгинин дестейрик экечIзавай ва залан женгиниз гьазур жезвай. Душмандин далу патай Андалалдиз лаквияр, лезгияр, дар- гияр, кьумукьар, табасаранвияр, кубачинвияр, Джардай гуьгьуьллубур къвез хьана.

Андалалдин сергьятра кар алай женг 5 юкъуз давам хьана. Женгера лигимлу хьанвай дагълух халкьарин аскеррин тежрибалу регьберри шагьдин кьушунрал гьужумна. Хайи чил хуьзвай саки вирибуру игитвилер къалурзавай. Гьа икI, шагь Дагъустандин чилелай чукIуриз башламишна. Андалалдин женгини РагъакIидай ва РагъэкъечIдай патарин арада важиблу гъалибвал яз Дагъустандин геополитикадин метлеб мягькемар- на. Ада Дагъустандин халкьарин къуват ва къудратлувал инанмишвилелди субутарна. Амма са шумуд асирдин вахтунда игитар ва абурун крар гьахъсуздаказ рикIелай ракъурнавай.

2010-йисан декабрдиз Дагъустандин халкьарин III съезддал республикада цIийи сувар – Дагъустандин халкьарин садвилин Югъ къейд авунин къарар кьабулна. Дагъустан Республикадин Пре- зидентди 2011-йисан 6-июлдиз кьабулнавай Указдалди и сувар 15-сентябрдиз – дагъустанвийри Надир-шагьдин кьушунар чукIурай юкъуз къейд авунин къарар кьа- булна. Дагъустан Республика вич 1921-йисуз тешкилнай. Россия- дин Федерациядин виридалайни кьиблепатан субъект тир ам Азер- байжандихъ, Грузиядихъ, Чечен Республикадихъ, Ставрополдин крайдихъ ва Калмыкиядин Республикадихъ галаз сергьятдал ала. Дагъустандин меркез тир Махачкъалада саки 60 халкьдин векилар яшамиш жезва.

Адет хьанвайвал, сувар кьиле тухузвай вахтунда вири республикада гьар жуьре шадвилин серенжемар, халкьдин сейирар, фольклордин коллективрин концертар, спортдин милли жуьрейрай акъажунар, ярмаркаяр, маса акцияр ва серенжемар тешкилзава. Образованидин ва илимдин идарайри и юкъуз ачух тарсар тухузва, тарихдин экспозицияр, шикилрин ва ктабрин выставкаяр яратмишзава. Амма 2020-йисуз коронавирусдин пандемия себеб яз, гьайиф хьи, пара серенжемар Интернетдин куьмекдалди онлайн къайдада тешкилзава.

Источник

Дидейрин сувар (День матери на лезгинском языке)

Гьардаз вичин чка ава

Дагълар гьуьлуьв агуд женни?

Заз сифте чIал чирай, диде

Вун рикIелай алуд женни?

Диде! Ам инсаниятдин сихил, несил давамарзавай бинейрин бине, гьар са велед патал рагъни варз, нурни чим, берекатни бахт, умудни панагь, уьмуьрни гележег я. Диде дат I ана гьар са веледдин рик I е, бейнида ава. Ик I туширт I а, лап четин макъамда мецел «диде» гаф къведачир.

КьепIин кIане фена йифер,

Хьана лацу жив хьиз кифер.

Эй балаяр, дидед кефер

Хана, рикIяй акъуд жени?

2- аял

Ви лайлаяр ширин мецин
Ама, диде, зи япара.
Ви гафар за къене рик!ин
Хуьда, диде, виш йисара .

3- аял
Такурай заз пашмандиз вун,
Нагъв тахьурай ви вилерал.
Азиз диде, гъафилмир зун,
Валай багьад жеч чилерал .

4- аял
Шиир кхьиз вакай, диде,
Чухсагъул за лугьузва ваз.
Гьамиша вун аваз рик!е,
Жуван уьмуьр тухузва за.

Ви пaк,aчух к1aнивили,
Кьaбулaйлa зун къужaхдиз.
Гьaзур я зун,зи рик1 чaнни,
Гуз aнжaх зи дидeдиз.

Акурт1a ви пaшмaнвилeр,
Гьaзур я зун михьиз дидe.
Рик1eлaй фич ви хъсaнвилeр,
Зaхъ aвaй сa aзиз дидe.

Зи шиирриз илгьaм гузвaй,
Нурлу Зуьгьрe гъeд я дидe.
Гьaр инсaндиз к1aнзaвaй ,
Дaим вeрц1и мeд я дидe.

Гьисаб жедач тупlаралди зегьмет ви,
Диде, чна гьич квадардач гьуьрмет ви.
Гьар са кардиз къвезва еке къимет ви,
Азиз диде, вун я чlехи девлет чи.

Сифте вилиз акурдини вун я заз,
Заз тербия гайидини гьахъ рахаз.
Ксун тавур бала алаз гъилерал,
Диде, заз вун сагъ акурай чилерал.

Аллагьди ваз гурай диде виш йисар,
Шад яз фирай диде вири ви йикъар.
Гьич садрани жез тахьурай ви рикl дар,
Ви вилерай фидайбур хьуй шад накъвар.

Сагъ тежер хер авазва хьи зи чанда,
Кьуьзуь жезвай Диде акваз пашманда,
Ам амукьна кlан я кIвале, ватанда
Гьайиф, гьайиф къе зи Диде кьуьзуь жез
Адан чlулав, яргъи чlарар рехи жез…

Зи мехъер югъ акурай ваз чан Диде,
Ви тостунин ван гьат хьурай чи хъуьре,
Эхь, амукьда ви акунар чи рикlе
Гьайиф, гьайиф къе зи Диде кьуьзуь жез
Адан чlулав, яргъи чlарар рехи жез…

Диде… Валай мукьва касни заз авач,
Вун хьиз ширин гьич са инсан зав рахач,
Ви хьиз рикIел зун саданни гьич алач
Гьайиф, гьайиф къе зи Диде кьуьзуь жез…
Адан чlулав, яргъи чlарар рехи жез.

Аял чlавуз вичин чими къужахда
Чун ксуриз хьанай Диде кlвалахда.
За Дидедал гьамишанда дамахда,
Гьайиф, гьайиф къе зи Диде кьуьзуь жез
Адан чlулав, яргъи чlарар рехи жез.

«Диде» идалай ширин гаф жедани. Диде авачиз чleхи гьайи аялдинди югъ яни? Бала чlехи авун, адаз тербия гун, адакай ватан кlани, жуван миллет кlани са инсан авун дидедин пара еке зегьмет я. Ам рикlелай алудун дуьз туш. Са бязибуру фикирда: «Дидеди авун вуч авурди я. Вири зи гьунар я» Ихьтин фикирар ийидай инсан жедани? Диде кьуьзуь хьайила, азарлу, зайиф хьайила патав хкввен тийидай бала жедани? Парабуруз диде амачирла и кардин гъавурда ахпа акьада. Гьич садрани дидедин зегьмет квадарна кlандач, адаз еке къимет гана кlанда.

Зегьмет чlугур закай инсан хьун патал,
Чандилай заз багьа я вун, чан диде.
Ксун тийиз лайла ягъай йифера,
Багьа я заз ви куркурдин ван, диде.

Гишин тиртlан, фу нен тийиз жедай зун,
Ваз назвал гуз хъукьван тийиз шедай зун,
Мекьи тиртlан, алукl тийиз парталар,
Перем гъиле кьаз, ви патав къведай зун.

Чубарук хьиз вун шараграл элкъведай,
Гьар патахъай вун суьрсет гваз хкведай.
Тlимил акваз, диде, вуна гайиди,
Чун, аялар, ви жибинра къекъведай.

Къвез алатна вахтар йифен ахвар хьиз,
Гележегди хъвер айизва хиялдиз.
Дидеди хьиз ачухзава ватанди
Вичин чими къужах куьрпе аялдиз.

Зи ватандал пехъи душман атайла,
Буба фенай хура къвазиз душмандин.
Аял вахтар за хиялдиз хкайла –
Кьве бурж гва зав: дидединни ватандин.

Ракъинин нур чкlанвай и дерейриз
Гьар гатфари цуьквер гъизва, гун патал
Рагъ хьиз жумарт рикlер авай дидейриз.
Чунни абруз вафалубур хьун патал.

Йисар фида, анжах экуь къамат ви
Са чlавузни чи рикlелай фидайд туш.
Чун паталди кана уьмуьр, къуват ви.
Чна леке ви намусдал гъидайд туш.

Вил ахъайна дуьнья акваз чан гузавай чан Диде я.

Диде лугьуз балад мецел чlал гъизавай чан Диде я.

Бурж амукьда и дуьняда чан гайитIан дидед рекъел,

Гьар са тIалдиз тебиб хьана тан хуьзавай чан Диде я.

Виле накъвар хара жеда атай чIавуз лайладин ван,

Балад уьмуьр вичин кула пар хьиз авай чан Диде я.

Хьурай къадир веледариз къуй дидедин гьар береда,

Чаз дуьняда гьахъ женнетдин рехъ чирзавай чан Диде я.

Са касдизни уьмуьр гьич диде авачиз несиб тахьуй,

Балад уьмуьр дуьз тахьайла рикI тIарзавай чан Диде я.

Уьмуьр фена жив хьанавай а чlарариз кьий ви рехи,

Чи дуьнядиз нав хьиз михьи рагъ жезавай чан Диде я.

Заз Сарханаз авач гьунар диде гафунин мана лугьуз,

Вичин тIварцIел гьахъ кIалубрин сир хуьз авай чан Диде я.

Номер материала: ДБ-805892

Не нашли то что искали?

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Подарочные сертификаты

Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.

Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.

Источник

Стихи на лезгинском языке собственного сочинения

Дидедиз.
Са зулун йифиз гзаф къайи
Къакъатайла завай диде хайи
Дертлу хьана рик| къудгъуниз шегьнай зун.
Эхиз тежез дидедин дерт шегьнай зун.

Йикъар фад-фад физ, катзава,
Ингье вад йис алатнава.
Гькьван гзаф фийит|ани вахтар,
Хайи диде гьич фич рик|елай.

Дережадиз вун дагъ тир кьакьан
Михьилвилиз тир вун кьуркьан.
Виридалай я заз масан
Зи хайи диде, диде-ватан.

Дуьнья вилик физамай кьван
Зи япара жеда ви ван.
Чандилайни багьа инсан
Вун рик|елай фич диде чан!

Лезги чил, вун лезги халкьдин дамах я
Вун диде хьиз чи балайрин даях я.
Са къван мармар муькуьдини чахмах я.
Авадан хьуй, чил лезги накьв, лезги чил.

Лезги чилел туьхуьн тийир рагъ хьурай,
Чи балаяр бахтавар яз сагъ хьурай.
Далудихъни Шагьни-Шалбуз дагъ хьурай.
Авадан хьуй, чил лезги накьв, лезги чил.

Лезги чилел берекатлу к|валер хьурай,
Гьар за к|вале ишигълаван эквер хьурай
Чи рухвайриз асландин рик|ер хьурай.
Авадан хьуй, чил лезги накьв, лезги чил!

Слова: Ибремпашаева Зенфира Каимовна

Номер материала: ДБ-1260000

Не нашли то что искали?

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Подарочные сертификаты

Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.

Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.

Источник

Диде на лезгинском языке

Мероприятие, посвященное Международному женскому дню в старшей группе на лезгинском языке

методическая разработка (старшая группа)

Мероприятие, посвященное Международному женскому дню в старшей группе на лезгинском языке, Виридуьньядин дишегьлийрин йикъаз

талукьарнавай ачух мярекат

Мярекатдин девиз:, Мярекатдин мурад-метлеб:

— 8-мартдин сувар къаршиламишун,

Тарсунин тадаракар:, Мярекатдин финиф

(Мярекат тухузвай зал жуьреба-жуьре шараралди ва цуьквералди гуьрчегарнава. Аялар атана сегьнедал руш-гада акъваззава. Дидейриз салам гузва, гьарда вичиз къулай чка кьуна, ацукьзава.)

Тербичи: Мад кьуьд алатна. Мад атана гатфари чи вар гатана. Ингье 8- мартни атана агакьна. Къенин югъ вири дуьньяда дишегьлирин югъ яз къейдзава. Чи бахчадин аялри ва коллективди чи играми ва багьа дишегьлириз рик1ин сидкьидай къенин сувар мубаракзава.

Гьуьрметлу дишегьлияр, квехъ виридахъ чандин сагъвал хьурай, рик1ера авай мурадрихъ Аллагьди агакьарай, дуьньяда авай четинвилерикай куь рик1ериз залан тахьуй, четин йикъарилай регьятвилер пара хьурай. Куь чинрал гьамиша гатфарин югъ хьтин мили хъвер хьурай.

Къе, гьуьрметлу дидеяр, аялри чпин рик1е к1ват1 хьанвай хуш ва ялавлу келимаяр лугьуда, чпин алакьунар къалурда, чпин гъилерал авунвай таракар пишкешда.

София: Гьисаб жедач тупlаралди зегьмет ви,

Диде, чна гьич квадардач гьуьрмет ви.

Гьар са кардиз къвезва еке къимет ви,

Азиз диде, вун я чlехи девлет чи.

Нисред: Аллагьди ваз гурай диде виш йисар,

Шад яз фирай диде вири ви йикъар.

Гьич садрани жез тахьурай ви рикl дар,

Ви вилерай фидайбур хьуй шад накъвар.

Халкьдин манидал ицигнавай кьуьл

Т. Самира:

Ширинди заз вун я, диде

Валай масан касс дуьньяда

Жедайди туш чахъ, чан диде.

Зейнаб: Гуьрчегдини и дуьньядал

Жедайди туш валай, диде

На лезгинском языке про весну

Мили хъверни алаз сивел

Ширин рахаз жедай диде.

Ахмед: Гзаф ч1угваз на зегьметар

Чун паталди масан диде

Багьа я вун чаз гьа кьадар,

Шекердилай ширин диде.

Нисред: Багъишзава шиир за ваз,

Къизилгуьлдин зи цуьк диде

Гьикьван пара вун к1ан я чаз

Чи дердинин дарман диде.

София: Масан диде, хъсан диде, чан диде!

Авач валай чаз багьа инсан диде.

Ви к1анивал,ви чим, ви хъвер, тавазвал

Эвездачхьи гьич са жуьре майвади.

А.Сулейман:

Вун я диде,ширин диде, чан диде.

Четин ч1авуз зи къайгъуяр ч1угурди

Хьайид вун я зи гьарайдин ванн диде.

Сумая: Гъиле гьатай ширинлухар заз гудай

Гьак1 ят1ани, диде, за ваз наз гудай

Аялвилин четинвиляй акъуддай

Зи мегьрибан, азиз диде, чан диде.

Г.Хадижа:

Рик1 шедай ви, зун пашман яз акурла

Гъейри сада са къайи гаф лугьурла

Эцигдай на зун паталди чан диде.

Абдул: Ви зегьметар фидач, диде, рик1елай

Къуш ракъурдач садрани ви кьилелай

Ви бурж вахчуз алакьич кьве гъилелай

На гьаялвал тагайт1а заз, чан диде.

Саид: Дидедин мез дарман я,

Сагъсуз ч1авуз баладиз.

Гьар са рушаз, гададиз.

Дагъустандин халкьдин кьуьл

А.Хадижа:

Адан темен я заз дарман,

А ви къужах я зи макан,

Чан играми, ширин диде.

Сабина: Михьи гьава чи рик1ериз

Бул бегьерар чи ник1ериз

Цуьк акъудай чи рекьериз

Дидед сувар мубарак хьуй.

Магомед: Жез гьамиша сивел хъуьруьн

Куьн абур я лезги хуьруьн

Гьар са нямет хьуй квез ширин

Дидед сувар мубарак хьуй.

Рекият: Фида вахтар, вядеяр,

Тикрарда ви хтулри

Ви милаим хъвер, диде.

Надир: Гьар са к1вале ава шадвал

Къарагъ к1вачел лугьуз тостар

Ч1ехибур хьуй рик1ин къастар

Дидед сувар мубарак хьуй!

Са малаикдиз дидедин к1анивилиз виридалайни еке къуват авайдакай чир хьана. Адаз а к1анивилин сир ачухариз к1ан хьана. Гзаф вахтунда ам къекъвена инсарин арада, амма са шейинин гъавурдани гьатнач.

Дидейрин рик1ериз килигайла, малаик гъавурда гьатна. Дугъриданни, диде гьихьтин келимайрал вилин веледдихъ рахайт1ани, адан рик1е авайди анжах к1анивал я, вичин аял патал, адан гележег, уьмуьр, сагъламвал патал дидеди вичин чанни гуда.

Диде, вуна заз туна веси,

Минамлу хва хьухь лагьана,

Чан хва нани хъухъ лагьана.

Кьабулнай за дидед веси

Зун я зи гафун иеси

На лезгинском языке «Мой родной язык»

Аллагьдин рекьел туш зун аси

Мич1и цифен чирагъ, диде.

Югъ хьанайт1а ви рик1 т1арай,

Ягъалмиш яз гана гьарай

Ат1ана зи йифен ахвар

Фикир йидай кьван зи рик1, диде.

Диде диде масан диде

Ви зегьметрихъ жеч сад, диде 2 сеферда, Вахкуз тахьай ви буржарай, Къурбанда за ваз чан, диде., Джабраил:

Дидедин гаф азан я чаз

Диде-иман, дарман, кьуръан.

Мез дилавар мазан я чаз.

Айишат: Чахъ дидейрин сувар ава!

Чахъ бубайрин йикъар ава!

Бул ава чахъ суварар,

Недай хъуьтуьл афарар!

Юнус: И дуьньяда валай хъсан кас авач,

Чан зун хайи, ширин тир инсан, диде.

Валай багьа, валай масан касс авач,

Вун я зи дин, вун я зи иман, диде!

Джемиля: Диде–сад я, сад я Аллагь.

Диде – багьа кас я валлагь.

Лугьузва заз даим рик1и,

Дидедикай манияр лагь!

Самира: Сад Аллагьди гайи бахтар,

Уьмуьр я чаз гайи вахтар.

Гьар са велед емишдин тар,

Вун гьа таран багъ я, диде.

Исмаил: Мез кьилин вирт, камал дерин,

Авач валай касни ширин.

Чи сивик квай шад тир хъуьруьн,

Шагьни Шалбуз дагъ я, диде.

Рушарин кьуьл «Чан дидедин» манидалди

Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гамзатова вичин «Дидеяр хуьх» поэмада ик1 кхьизва:

« И гафуни хер ийида, сагъарни

Ам уьмуьрдин чирагъ, асул-бине я.

Юзамир гьич са ч1арни,

Баркалла, зи балайриз. Къе абуру ашкъидалди иер кьуьлер авуна, эсерлудаказ шиирар к1елна, уст1арвилелди сегьнеда къугъвана. Куь кьилел, аялар, гьамиша чими ва экуь рагъ хьурай, михьи цав хьурай, куь дидейрин чан сагърай.

Заз сифте чIал чирай, диде

Вун рикIелай алуд женни?

Диде! Ам инсаниятдин сихил, несил давамарзавай бинейрин бине, гьар са велед патал рагъни варз, нурни чим, берекатни бахт, умудни панагь, уьмуьрни гележег я. Диде дат I ана гьар са веледдин рик I е, бейнида ава. Ик I туширт I а, лап четин макъамда мецел «диде» гаф къведачир.

КьепIин кIане фена йифер,

Хьана лацу жив хьиз кифер.

Эй балаяр, дидед кефер

Хана, рикIяй акъуд жени?

Ви лайлаяр ширин мецин

Ви гафар за къене рик!ин

Хуьда, диде, виш йисара .

Такурай заз пашмандиз вун,

Нагъв тахьурай ви вилерал.

Азиз диде, гъафилмир зун,

Валай багьад жеч чилерал .

Шиир кхьиз вакай, диде,

Чухсагъул за лугьузва ваз.

Гьамиша вун аваз рик!е,

Жуван уьмуьр тухузва за.

Ви пaк,aчух к1aнивили,

Кьaбулaйлa зун къужaхдиз.

Гьaзур я зун,зи рик1 чaнни,

Гуз aнжaх зи дидeдиз.

Акурт1a ви пaшмaнвилeр,

Гьaзур я зун михьиз дидe.

Рик1eлaй фич ви хъсaнвилeр,

На лезгинском языке зи хайи ватан

Зaхъ aвaй сa aзиз дидe.

Зи шиирриз илгьaм гузвaй,

Нурлу Зуьгьрe гъeд я дидe.

Гьaр инсaндиз к1aнзaвaй ,

Дaим вeрц1и мeд я дидe.

Гьисаб жедач тупlаралди зегьмет ви,

Диде, чна гьич квадардач гьуьрмет ви.

Гьар са кардиз къвезва еке къимет ви,

Азиз диде, вун я чlехи девлет чи.

Сифте вилиз акурдини вун я заз,

Заз тербия гайидини гьахъ рахаз.

Ксун тавур бала алаз гъилерал,

Диде, заз вун сагъ акурай чилерал.

Аллагьди ваз гурай диде виш йисар,

Шад яз фирай диде вири ви йикъар.

Гьич садрани жез тахьурай ви рикl дар,

Ви вилерай фидайбур хьуй шад накъвар.

Сагъ тежер хер авазва хьи зи чанда,

Кьуьзуь жезвай Диде акваз пашманда,

Ам амукьна кlан я кIвале, ватанда

Гьайиф, гьайиф къе зи Диде кьуьзуь жез

Адан чlулав, яргъи чlарар рехи жез…

Зи мехъер югъ акурай ваз чан Диде,

Ви тостунин ван гьат хьурай чи хъуьре,

Эхь, амукьда ви акунар чи рикlе

Гьайиф, гьайиф къе зи Диде кьуьзуь жез

Адан чlулав, яргъи чlарар рехи жез…

Диде… Валай мукьва касни заз авач,

Вун хьиз ширин гьич са инсан зав рахач,

Ви хьиз рикIел зун саданни гьич алач

Гьайиф, гьайиф къе зи Диде кьуьзуь жез…

Адан чlулав, яргъи чlарар рехи жез.

Аял чlавуз вичин чими къужахда

Чун ксуриз хьанай Диде кlвалахда.

За Дидедал гьамишанда дамахда,

Гьайиф, гьайиф къе зи Диде кьуьзуь жез

Адан чlулав, яргъи чlарар рехи жез.

«Диде» идалай ширин гаф жедани. Диде авачиз чleхи гьайи аялдинди югъ яни? Бала чlехи авун, адаз тербия гун, адакай ватан кlани, жуван миллет кlани са инсан авун дидедин пара еке зегьмет я. Ам рикlелай алудун дуьз туш. Са бязибуру фикирда: «Дидеди авун вуч авурди я. Вири зи гьунар я» Ихьтин фикирар ийидай инсан жедани? Диде кьуьзуь хьайила, азарлу, зайиф хьайила патав хкввен тийидай бала жедани? Парабуруз диде амачирла и кардин гъавурда ахпа акьада. Гьич садрани дидедин зегьмет квадарна кlандач, адаз еке къимет гана кlанда.

Зегьмет чlугур закай инсан хьун патал,

Чандилай заз багьа я вун, чан диде.

Ксун тийиз лайла ягъай йифера,

Багьа я заз ви куркурдин ван, диде.

Гишин тиртlан, фу нен тийиз жедай зун,

Ваз назвал гуз хъукьван тийиз шедай зун,

Мекьи тиртlан, алукl тийиз парталар,

Перем гъиле кьаз, ви патав къведай зун.

Чубарук хьиз вун шараграл элкъведай,

Гьар патахъай вун суьрсет гваз хкведай.

Тlимил акваз, диде, вуна гайиди,

Чун, аялар, ви жибинра къекъведай.

Къвез алатна вахтар йифен ахвар хьиз,

Гележегди хъвер айизва хиялдиз.

Дидеди хьиз ачухзава ватанди

Вичин чими къужах куьрпе аялдиз.

Зи ватандал пехъи душман атайла,

Буба фенай хура къвазиз душмандин.

Аял вахтар за хиялдиз хкайла –

Кьве бурж гва зав: дидединни ватандин.

Ракъинин нур чкlанвай и дерейриз

Гьар гатфари цуьквер гъизва, гун патал

Рагъ хьиз жумарт рикlер авай дидейриз.

Чунни абруз вафалубур хьун патал.

Йисар фида, анжах экуь къамат ви

Са чlавузни чи рикlелай фидайд туш.

Сочинение зи ватан на лезгинском языке

Чун паталди кана уьмуьр, къуват ви.

Чна леке ви намусдал гъидайд туш.

Вил ахъайна дуьнья акваз чан гузавай чан Диде я., Диде лугьуз балад мецел чlал гъизавай чан Диде я., Бурж амукьда и дуьняда чан гайитIан дидед рекъел,, Гьар са тIалдиз тебиб хьана тан хуьзавай чан Диде я., Виле накъвар хара жеда атай чIавуз лайладин ван,, Балад уьмуьр вичин кула пар хьиз авай чан Диде я., Хьурай къадир веледариз къуй дидедин гьар береда,, Чаз дуьняда гьахъ женнетдин рехъ чирзавай чан Диде я., Са касдизни уьмуьр гьич диде авачиз несиб тахьуй,, Балад уьмуьр дуьз тахьайла рикI тIарзавай чан Диде я., Уьмуьр фена жив хьанавай а чlарариз кьий ви рехи,, Чи дуьнядиз нав хьиз михьи рагъ жезавай чан Диде я., Заз Сарханаз авач гьунар диде гафунин мана лугьуз,, Вичин тIварцIел гьахъ кIалубрин сир хуьз авай чан Диде я.

Сочинение на тему шарвили на лезгинском

Аргонавты. Видимо, встреча и праздник, устроенный царем Колхиды Ээлком

Аргонавтам: «Допоздна затянулось в тот

день пиршество в богатом замке царя Колхиды. Возлежа за обильной трапезой

вокруг уставленного яствами стола, весело праздновали аргонавты свое прибытие»

«Акъвазнава агъзур руш

Къуллугъдал къе мугьманрин.

Рик1ера къе инсанрин».

Яхц1ур жегьилд арада.

Агъзур руша чарадай».

«Кьилел бишме ипекдин,

К1вачел къизил мягьсерар.

Акъвазнава ч1агай свас,

Быки Ээта из «Аргонавтов»: «Я владею двумя быками, у

них медные копыта, и пасти их извергают пламя и дым. Поймай их, запряги их в

плуг и вспахай поле, но вместо даров Деметры засей это поле зубами дракона,

которые я тебе дам, к вечеру из них вырастут вооруженные великаны, победи и

«…осмотреть сначала надо

Все общественное стадо,

Чтобы с помощью богов

Выбрать сильных двух быков».

Их почтенный землепашец

Впрячь в соху потом прикажет».

«… самый главный аксакал.

Тема «Золотого Руна».

Следуя совету Медеи, Ясон взял огромный камень и кинул его между

«Кто-то вздумал было драться –

За джигитом не угнаться:

Разметал со всех сторон

Кускафтар – Медуза Горгона. Её взгляд обращал человека в камень.

Хабар тадиз ван хьана:

Экверакай къван хьана!

Царь призвал Персея и повелел ему доказать, что

Боги Олимпа решили спустится и помочь

Персею. Спустились Гермес и Афина. Афина вручила герою медный щит, в котором

отражалось все возле него происходящее. А Гермес дал юноше свой меч, рубящий

любую сталь, и указал путь к горгонам. Долго шел Персей и, наконец, прибыл в

страну, где жили Грайи.

Кьуьзуь са кас эвич1на

Цавай чилел мезе гваз:

«Заз чида а пехъиди

Гьи дагьарда ават1а.

Адан чан гвай гъуьлягъни

Гьи магъарда ават1а».

По версии

упавшей в пески Ливии, появились ядовитые змеи и уничтожили в ней всё живое:

По литературе «Что воспевает народ в героическом эпосе»

Чи зегьметдин бегьерар».

Справиться с чудовищем Персею помогли боги. Афина и Гермес

перед тем, как отправиться в бой, чтобы он посетил

вещих старух — сестёр грай,

имевших на троих один глаз и один зуб

«…Хитростью Персей похитил у них зуб и глаз… Персей смог отрубить голову

смертной Медузе, смотря в отражение на полированном медном щите Афины, нельзя

смотреть ей в глаза — ведь взгляд Медузы обращал всё живое в камень…»

«Эгер ят1а зирек вун,

Ат1ут1 адан кьил, бала.

Зун паталди хкваш на

Адан эрч1и вил, бала»

«Чапла вилни жува твах,

Ам суьгьуьрдин вил я, хва,

Сусас куьмек гунн патал

Герекди т1имил я, хва!»

Кьуд патахъай алт1ушна.

«Кьуьзуь касди лагьайвал,

Адан кьве вил акъудна.

Суьгьуьрдин сир акъудна».

Уже не Медуза Горгона, а Лернейская Гидра.

Яхц1ур вил квай Кускафтар.

Гар хьиз гьахьна дередиз

Яхц1ур кьил квай Кускафтар».

«Битва Геракла с Немейскми львом.

Акъваз хьана Шарвили

Са легьзеда алгъана.

Пеленг, тадиз гадарна,

Гадад хурал алк1ана».

«Кьуна гадад адан туьд,

Нефес хьайи дар ничхир

Фарфалаг хьиз элкъвена».

Описывает эпизод одной из битв Греко – персидских войн.Фермопи?льское сражение

в сентябре 480 года до н. э. в ходе греко-персидской

войны 480—479 гг. до н. э. в ущелье Фермопилы. «300

“Ч1улав Бугъа къвазнава

Харжар вири гъваш лугьуз,

Вич кьван вик1егь пагьливан

Цавун к1аник квач лугьуз”.

«Прошел срок, и персидский царь Ксеркс приказал штурмовать ущелье».

Пака вири к1ват1 хьана

Кьве патахъай дереда,

Вилер алаз инсанрин

Кьисмет гьалдай бередал.

После боя Ксеркс пошел между мертвыми телами осматривать поле битвы.

Увидев тело Леонида, он повелел отрубить его голову и посадить на кол.

Пакамахъ зун экъеч1да

Мад и ч1ехи майдандиз,

Ат1ана кьил, акъудда

За вун залай къурбанддиз!

9 стих. Пифийские или Дельфийские игры – музыкальные созтязания.

Чпин хъархъун зуьрнейриз.

Виш далдамди чук1урна

Ван к1амариз, гуьнейриз.

Виш балабан акъвазна

Патав агъур кфилдин.

Ахъа хьана рак1арар

Лезги халкьдин гевилдин.

О том, как Геракл вернулся в Фивы: «Геракл перегородил

два больших канала, в давние времена построенных минийцами, через которые река

Кефис впадала в море. Из-за этого богатые нивы Копаидской долины оказались

затопленными. Сделал он это для того, чтобы не позволить вступить в бой

грозной кавалерии минийцев и вести боевые действия в горах, где у противника не

Что воспевает народ в героическом эпосе 7 класс

Дагъдин са пад вац1ухъди.

Гьи кас я кьван зарафат

«Ат1ана цин вилик пад,

Башламишна дак1ваз вац1,

Хуьруьн агъа мягьледай,

Лепе алаз, къугъваз вац1».

Но, добро относясь ко всем людям, Геракл впоследствии

вновь открыл каналы.

«Элдин сесер ван хьана

Дагъдай вац1ун к1амуз ам.

Вачуна, раг гадарна,

Хтана гуж къалуз ам.

Яд авахьна, эвел хьиз

Ван алатна дередал.

Гъвеч1и-ч1ехи к1ват1 хьана

Кимел гьа и береда».

«Селдин вилик акатай

К1валерай ван акъатна.

И вижесуз кар акур

Эллерай ван акъатна».

Дагъдай вац1ун к1амуз ам.

Вачуна, раг гадарна,

Хтана гуж къалуз ам».

«Яд авахьна, эвел хьиз

Ван алатна дередал.

Гъвеч1и-ч1ехи к1ват1 хьана

Кимел гьа и береда».

Встреча аргонавтами старика Фрикса с просьбой о поиске

его детей. Но и здесь фрагменты из разных сюжетов. Образ трех братьев, видимо,

взят еще из мифологии о Беллерофонте. Тут впервые мы видим главного героя,

Сарпидона, царя Ликии,

сын Зевса и Европы, брат Миноса и Радаманта.

Сыновья Зевса, их было три брата. Минос, Сарпидон и

Радамант. Минос изгнал братьев с Крита. Минос стал

царем Крита. Сарпидон царем Ликии. Три брата – популярная тема в

мифологии, требуется более детальное

героев на корабль Арго, начало похода Аргонавтов. Как будто бы идет сбор

команды на корабль Арго. Известно, что

на Арго отбирали самых достойных по всей Греции. Царь (Шар) Пилий тоже там был

первым веслом. По основной версии, сам же и оргонизовал этот поход.

Шарвили находит первого из братьев, можно идентифицировать как Ясона, командира

корабля. Сбор команды.

Пагьливан я къуватлу,

Тай авачир дуьньяда,

Вик1егь кас я къудратлу.

Кефер патахъ фин патал

Гьа къе ада хкягъда

Вичиз гужлу жегьилар

Зи гъунин

Хура акъваз жедайди

Кефер патахъ къведайди!

Фин лазим я гимияр

Чириз а кьил дуьньядин.

Фин лазим я гимияр

Чириз акьул дуьньядин.

Рекьер гзаф четинбур,

Заланбур я гьаваяр.

Гьак1 ят1ани сефердиз

Физва вик1егь рухваяр.

Походу фрагмент Немейских (возможно даже и олимпийских) игр по

Адан са гъил чуькьвена:

Чун гьатзавай рекье на?

Гада чилел, аял хьиз,

Экъеч1на ам арадай,

Гум яз атай хиял хьиз.

Сад кьабулна кьегьалди,

Ц1увад кьулухъ элкъуьрна.

Уьтери вил къекъуьрна.

Праздники культуры и искусства

К1ан хьана ам хкажиз,

Кьуна гужлу гъилерив”.

Гада т1арам акъвазна.

Пагьливанди и ч1авуз,

Рум гана, ам яргъазна»

Гипербореи (мифический народ на крайнем севере, «за Бореем»,

где никогда не заходит солнце).

Различные авторы локализуют Гиперборею в Гренландии,

высказывались предположения, что Гиперборея располагалась на ныне затонувшем

острове (или материке) Северного Ледовитого океана. Снега упоминаются и в

«Походе Агонавтов» «Внезапно выпадает снег,

когда они достигают заснеженных гор у истоков реки Эридан».

Здесь, в исходном варианте, думаю, был намек на, Абарис — в древнегреческой

мифологии житель Гипербореи, прорицатель и жрец Аполлона.

Обходился без пищи и летал на волшебной стреле, подаренной ему Аполлоном.

Пифагорейцы называли Абариса «Воздухошествующим». Упоминания данного

мифического героя есть у Геродота, Платона, Диодора Сицилийского.

Са кьуьзуьда

Жаваб гана адаз ик1:

Эгер, хва, вав гват1а рик1.

Яхц1ур йикъан мензилда

Ч1ехи са чил ава, хва,

И кьил, а кьил авачир

Ч1ехи са гьуьл ава, хва.

Гьуьлуьн винел гимида

Ацукьнава кьуьзуь кас.

Бязи ч1авуз мурк1адин

Ам аквада к1вале ваз.

В ближайшие месяцы на страницах «Среднего класса» появится новый цикл материалов, посвящённых деловой жизни Дагестана. Нельзя сказать, что бизнес и раньше был обделён вниманием газеты, хотя мы не слишком часто использовали форматы, характерные для собственно деловой журналистики – новости компаний, обзоры рынков, интервью с предпринимателями. Но сейчас по многим причинам для этого наступил подходящий момент.

С эпосом «Шарвили», которому около 2000 лет, лезгины входят в число немногих народов, чей фольклор богат своим древним героическим произведением. Сила позитивного воздействия эпического полотна «Шарвили», сотворенного всенародным художественным талантом на протяжении многих веков, велика. Он сплачивает людей и народы, побуждая в них мужество и любовь к Родине, призывает быть всегда вместе. В знак единства дагестанского народного духа на родине эпического героя, в Ахтах, ежегодно проводится традиционный праздник эпоса «Шарвили», включенный в официальный календарь республиканских праздников. В день праздника в древнем селе откроются творческие и национальные майданы из многих районов Дагестана.

Рамазана Абдулатипова, Имам Яралиев

В текущем году празднику исполняется 17 лет. В с. Ахты съедутся представители руководства Республики Дагестан, муниципальные делегации, гости из многих регионов России, иностранных государств: Турции, Азербайджана, Казахстана, Киргизии, Туркмении, Узбекистана и др.

В настоящее время в с. Ахты активно проводятся мероприятия по очистке, благоустройству и красочному оформлению улиц, скверов и зданий. Реконструируется парк имени Валентина Эмирова, отремонтирован арочный мост Джорса и Дебернарди, которому исполнилось 100 лет. В рамках праздника будут проведены культурные и спортивные мероприятия, выставки народных промыслов, мастер-классы и музейные экспозиции. Ведутся работы по подготовке гостиничных номеров, вывеске вдоль федеральной и республиканских дорог баннеров и красочных плакатов, которые отражают содержание героического эпоса «Шарвили». За два дня до праздника, 28 июля, в молодежном центре «Самур» пройдет традиционный фестиваль-конкурс «Лезги сес», организованный фондом «Просвещение» им. М. Абдулкеримова. В этот же день в Ахтах запланировано проведение круглого стола Горного форума, посвященного Году гор, на тему: «Актуальные проблемы социально-экономического развития горных регионов РФ (на примере РД): концептуально-стратегические, гуманитарные и экономические аспекты».

С особым интересом к празднику готовятся все районы Южного территориального округа Республики Дагестан. В целях нравственно-патриотического воспитания подрастающего поколения и его приобщении к истокам культурной и духовной жизни лезгинского народа ежегодно районными управлениями образования проводятся конкурсы на лучшего чтеца эпоса «Шарвили», на лучший рисунок – «Яркие краски Шарвили», «Кукла-персонаж Шарвили, лучшее сочинение на русском и лезгинском языках, лучшее стихотворение о Шарвили и др. В районах проводятся соревнования по различным видам спорта, победители которых будут принимать участие в празднике в с. Ахты.

В день праздника пройдет конкурс на лучший праздничный майдан среди коллективов художественной самодеятельности районов, по результатам которого победители и призеры будут удостоены денежной премии.

На высоком организационном уровне ежегодно проводятся лезгинские, табасаранские, азербайджанские, даргинские, рутульские и агульские майданы. Особое внимание уделяется старинным обычаям и традициям, представляются элементы древней материальной и духовной культуры, а также народный фольклор и танцы.

В преддверии праздника массовые мероприятия проходят и в Сулейман-Стальском районе. В настоящее время там завершаются работы по благоустройству и красочному оформлению территорий, вывешены плакаты, подготовлены баннеры, сувениры, посвященные эпосу «Шарвили».

В рамках Дня героического эпоса издаются книги, брошюры, сборники стихов и иных произведений поэтов и писателей Сулейман-Стальского района. Так, под авторством известного поэта, публициста, общественника и почетного жителя района Сажидина Саидгасанова вышли брошюры «Нам новые нужны герои Шарвили», «Лезгины – внуки Шарвили», содержащие стихи об эпическом герое, его образе и характере. Ежегодно культурный центр «Кюринские зори» выпускает специальные номера журнала, приуроченные к празднованию эпоса.

Сегерханум Османова

Говоря о праздновании Дня родного языка, стоит отметить, что в районе ежегодно проходит научно-практическая конференция. В этом году работа конференции была посвящена теме: «Пути сохранения и развития родного языка в современных условиях в свете изучения лезгинского народного героического эпоса Шарвили. В рамках месячника по родному языку во всех общеобразовательных учреждениях проходили семинары, недели родного языка, викторины, вечера, различные конкурсы, читательские конференции, открытые уроки, выставки книг, рисунков и другие. Нельзя не отметить победителей этих мероприятий. Это Кизил Османова, ученица Герейхановской СОШ №1, занявшая первое место в районном конкурсе на лучшего чтеца эпоса «Шарвили»; Музлифат Абакарова, ученица 10 класса Ортастальской СОШ, победитель конкурса на лучшее стихотворение о Шарвили, и др.

Запомнилась научно-исследовательская работа на тему: «Образ Шарвили в литературе и искусстве», выполненная учащимся 10 класса Ортастальской СОШ Ахмедом Тагировым. Работа была посвящена изучению образа и жизненного подвига эпического героя Шарвили через произведения лезгинских поэтов и писателей, театральные постановки, народную музыку, песни, танцы.

Стоит отметить, что география и идейная значимость республиканского праздника «Шарвили» с каждым годом повышается. Ведь сила народа, как говорится в эпосе, в единстве и сплочённости. А Шарвили призывает нас к справедливости, творению добра, взаимопониманию, объединению людей. Только сплотившись воедино, в созидательном труде можно решить проблемы, стоящие перед нами, устоять перед вызовами времени и сохранить нашу самобытность, культуру, язык, достоинство и достичь процветания Дагестана в составе России. Вот основная идея, лейтмотив эпоса «Шарвили».

Уверены, что круг приобщающихся к непреходящим ценностям, хранящимся у Шарвили, будет все шире и шире.

С праздником Шарвили!

Примеры похожих учебных работ

На лезгинском языке зи хайи ватан

Сочинение зи ватан на лезгинском языке

На лезгинском языке «Мой родной язык»

На лезгинском языке про весну

Хоровод как особая исполнительская форма произведений устного народного творчества

Источник

Видео

Урок на тему «Жизнь и творчество Алибега Фатахова»

Просмотр содержимого документа
«Урок на тему «Жизнь и творчество Алибега Фатахова»»

Алибег Фатахован уьмуьр ва яратмишунар

Чирвал хкаждай макьсад:

Алибег Фатахован уьмуьрдин ва яратмишунрин рекьикай цlийи малуматар гун, заридин эсеррин метлеблувал, яратмишунар вилик финин рекьер, абурун художественный кьетlенвилер къалурун.

Алакьунар гегьеншардай макьсад:

заридин эсеррин мана-метлеб ачухариз алакьун, шиирар эсер ийидайвал кlелиз алакьун, жуван фикирар, рикlин гьиссер лугьуз алакьун, чlал гегьеншарун.

аялар хайи литературадал рикl алаз тебияламишун, шаирдин яратмишунар кlан хьунин гьевес артухарун, хайи чlал кlандайбур яз вердишарун.

цlийи малуматар гудай тарс.

— мецин, сивин ва кlелдайла къалурдай методар;

— ахтармишна кlанзавай методар;

— малуматар жагъурдай методар.

— вирида кьиле тухудай,умуми ва кьилдин кlвалах.;

— гьар са аялдихъ кьилди чара къайдада эгечlун.

Маса предметрихъ галаз алакъа:

урус чlалан литература, музыка, тарих.

А. Фатахован шикилар, шаирдин шииррикай аялри гьазурнавай малуматар, шаирдикай арифдарри лагьанвай фикирар, слайдар, видеоматериалар.

А) Тарсунин тема ва мурад лугьун.

3. Цlийи тарсунай кlвалах.

Б) Шиирар кlелун. Шииррин анализ.

В) Муаллимдин ихтилат.

Г) Шаирдин шикилар къалурун( презентация)

4. Рефлексия. Тарсунин нетижа.

А) Тарсунин тема ва мурад лугьун.

1-слайд (тарсунин тема ва мурад).

1. Алибег Фатаховакай квез вуч чида?

2. Ада гьихьтин эсерар кхьена?

3. Ам гьи йисуз кечмиш хьана?

Б) Аялри гьазурнавай классдилай къеце, программадик квачир шиирар кlелин.

«Вач, югъур хьуй, куьгьне уьмуьр».

«Дагъларин разведчикар» поэмадай са чlук.

-«Зарбачи Гьасан» поэмадикай са кьве гаф лугьун, аялар, чна. Малум тирвал 1931-йисан июлдиз Фатахова вичин сад лагьай «Зарбачи Гьасан» тlвар алай поэмак куьтягьнай.

-Поэмада, аялар, гьерекатар вилик финиф йисан кьуд вахтунихъ галаз алакъада ава: и гьерекатар гаталай гаталди кьиле физва ва абур шаирди тlебиатдин шикилрихъ галаз устадвилелди хразва.

Поэма урус чlалазни таржума авунва. Таржумачи Т. Турганов я. Исятда чун килигда лезги чlалални урус чlалал поэмада ганвай тlебиатдин шикилар гьикl къалурзаватlа.

(Аялри поэмадай чlукар гагь лезги, гагь урус чlалал кlелзава).

В) Муаллимдин ихтилат

-Эхь, аялар, Алибег Фатахов лезги культурадин кьетlен вакъиа, хазина я, кlелзавайбуруз адан эсерар ала я, абур сифтегьан ва юкьван школайрин программайра, учебникра, литературадин хрестоматийра, жуьреба-жуьре маса кlватlалра важиблу чка кьазва, адан яратмишунар ДГУ-дин филологиядин факультетда чирзава, илимдин ахтармишунрин темаяр хьанва. Ам литературадал машгъул хьайи 7-8 йисан къене ам гзаф кlвалахар ийиз агакьна:

Ада советрин литературадин диб кутуна, цlийи жанраяр(Эпический поэма, очерк, повесть, шиирралди кхьенвай роман) туькlуьрна.

Газетдиз адан эсерар мукьвал-мукьвал акъатзавай. Абур автордин тlвар, лакlабар алаз ва я автордин тlвар алачиз акъатна. Месела «Фекьияр шеда» шиирдал «Юпитер» кхьенва.

Вичин чирвилерин дережа хкажун патал А.Фатахов гьамиша алахъзавай.

1933-йисалай 1934-йисан юкьваралди ам переводчиквилин, илимдин кеспидал, школаяр патал учебникар, литературадин хрестоматияр туькlуьрунал желбна.

1933-йисан гатуз А. Фатахов Н. Тихоновахъ галаз лезги хуьрериз фена. 1934-йисуз ада Агъа Стlалдал Стlал Сулейманан биография кхьена. Хуьрера ада инсанрин сиверай махар, манияр. мисалар, мискlалар кlватlна. Ибурукай гзафбур « Лезгийрин фольклордиз»(1941-ЙИСУЗ) акъудна ва исятдани школайрин хрестоматийрик кутазма.

А.Фатахова Маяковскийдин,Тихонован, Пушкинан, Лермонтаван, Некрасован,Чехован эсерар лезги чlалаз таржума авуна. Ада гьакl ГЬ.Гьажибековахъ галаз уртах яз « Эдебиятдин хрестоматия»(4-5классар патал), «Эдебиятдин хрестоматия» (3-класс патал) ва вичи текдиз « Тlимил савадлубур патал кlелдай ктаб» (1934-йисуз) туькlуьрна.

-Г) Шаирдин шикилар къалурун

( интерактивный доскадай аялриз шикилар къалурда)

-Шииррилай гъейри,Фатахова прозадин эсерарни кхьенва. Исятда чна са сегьне къалурда.

(«Риза» гьикаядай аялри туькlуьрнавай са сегьне къалурда).

1930-йисарин гъалатlар гила туькlуьрнава. Алибег Фатаховаз вич хайи хуьре гуьмбет эцигнава. Гуьмбет туькlуьрай скульптор Ахмад Алиев я. 2010-йисуз Цмурда шаирдин 100-йисан юбилей къаршиламишна ва гьана чlехи мярекатар кьиле фена. Мярекатдал гзаф мугьманар хтанвай, шаирар атанвай: Шахмардан Шахмарданов, Фейзудин Нагъиев, Абдулфетягь Фатахов—Алибег Фатахован стхадин хцин хтул ва масабур.

(Аялриз юбилейдин мярекатрай са кlус къалурда)

—Алибег Фатаховаз чlехи алимри еке къимет ганва. Исятда чна, аялар, шаирдикай арифдарри лагьанвай гафар кlелда.

Тарсунин нетижаяр кьун. Тарсуна иштирак авурбуруз къиметар эцигун.

Источник

План-конспект открытого урока по лезгинской литературе в 7 классе Тема: «АЛИБЕГ ФАТАХОВ»

Содержимое разработки

Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение

открытого урока по лезгинской литературе в 7 классе

Подготовил учитель лезгинского языка и литературы,

Сардарова Виктория Баламетовна

Директор МКОУ «Гарахская ООШ»

Абдулкадиров Биласан Абдулкадирович

Школа: МКОУ «Гарахская ООШ»

Учитель лезгинского языка и литературы,

Сардарова Виктория Баламетовна

Конспект урока по лезгинской литературе в 7 классе

Тарсунин мурад: аялрин рикIел А. Фатахован уьмуьрдин ва яратмишунин рекьикай малуматар хкун; абурук лезги литература кIан хьунин гьиссер кутун; чIал гегьеншарун.

Тарсунин тадаракар: шаирдин шикилар, ктабар ва абурун выставка, цлан газет, «Самур» журнал, проектор.

Тарсунин тема проектордин экрандал пайда жеда. (слайд 1)

2 А. Фатахован аял вахтар, кIелун ва кIвалахда сифте камар

3 А.Фатахов ва «ЦIийи дуьнья» газет

4 Инсценировка «Надинж аялар»

5 Шаирдин эсерар хуралай кIелун

7 Умуми фикирар ва къейдер

Аялар, цIи, 21-апрелдиз СтIал Сулейманахъ галаз Советрин литературадин диб эцигай машгьур шаир, гьикаятчи, таржумачи А.Фатахован 105-йис тамам жезва.

Къенин чи тарс адан уьмуьрдин ва яратмишунин рекьиз бахшнавайди я.И кардин патахъай чна фейи тарсуна малумарнавай гьар са аялдиз тайин тир тапшуругъарни ганай.

Са касдин уьмуьрдиз ва яратмишунриз талукьарзавай ахтармишунра гьадан лайихлувилер успатун патал жуьреба- жуьре лишанламишдай гафар – эпитетар ишлемишда. Месела: камаллу, истеклу, гафунин устад ва мсб.

Ихьтин гафар чавай Алибег Фатахован тIварцIихъни акализ жеда. Вучиз? Вуж я ам? Ада чи халкь патал, лезги литература патал вуч авуна? Адалай вуч алакьна? Чна и суалриз къе куь куьмекдалди жавабар гуда.

Эпиграф патал чна лезги литературада тур гваз къекъвей кьилин критик-литературовед, философиядин илимрин доктор, профессор Агьед Агъаеван гафар къачуда: « Ам (Алибег Фатахов) лезги литературада тамам революция тур гьакъикъатдин чи Маяковский я». Вучиз лагьайтIа, виридалайни адаз В. Маяковскийдин таъсир екеди я.

Куьне куь гьазурнавай докладар кIелдалди, заз чи лезгийрин бажарагълу шаир Ибрагьим Гьуьсейнован «Цуьквер» шиирдай къачунвай гафар кIелиз кIанзава.

РикIел гъана гьайифди.

Бубуярни чIутран цуьквер

Куь тан куьз я зайифди?

Квел зулай тIуз гатфариз физ

Гьар садан темягь жеда.

Хъсан цуьквер яраб вучиз

Икьван фад куьтягь жеда?

— И цIарар шаирди низ бахшнавайбур я?

2. Шаирдин уьмуьрдин рекьикай малуматар

А. Фатахован уьмуьрда Азербайджанда кечирмишай вахтар важиблубур ва къиметлубур я: адакай гъавурдик квай къанажагълу, ватандиз, халкьдиз вафалу инсан жезва. (слайд 6)

.Савадлу жегьил яз А.Фатахов 1927-йисуз хуьруьз хтана. Бакуда, Буйнакскда кIелуникди ва кIвалах авуникди, адаз хъсандиз азербайджан ва урус чIалар чир жезва.

А. Фатахов ва «ЦIийи дуьнья» газет

1928-йисан июлдилай лезги чIалал латин гьарфаралди «ЦIийи дуьнья» газет акъатиз башламишна. Сифтедилай Алибег Фатахов газетдин селькорвиле, 1928-йисан сентябрдилай жавабдар секретарвиле тайинарна. А. Фатахова лезги кIелалайбур А.С.Пушкинан,М.Ю.Лермонтован,И.А.Крылован,Н.А.Некрасован, В.В. Маяковскийдин эсеррихъ галаз танишарна.

Муаллим: Гьа и девирда сифте яз аялар патал 1930-йисуз Махачкъалада «Надинж аялар» тIвар алай ктаб акъатна. Шиирдалди кхьенвай и гьикаядин мана-метлеб ихьтинди я: шаирди хуш къведай келимайралди кьудкъад йисан яшда авай Пери-къадирдин минтикьвал ва адаз кар кьур КIарцIидинни Къемберан женжелвилер къалурнава. Абурру Пери тамуз фейила, адан мух гуз хуьзвай верчер, къажгъандик кутуна.И гьал акур Периди гьарай-эверзава, сельсоветди, аялриз тербет хьуй лугьуз абурун диде-бубайрал жерме атIана.

4 Инсценировка «Надиж аялар»

Хкатдай са цIелхем!

Гьавайра гум турай

Къарханайрин къизмиш чатара

Ийир ванер ракьари. (слайд 10)

1931-йисан июндиз шаирди «Зарбачи Гьасан» поэма кхьена куьтягьна.И поэмада ада рабочий класс арадиз атун, социализмдин шартIара дагъвидикай рабочий хьунин рехъ къалурнава.Поэма шаирди тIебиатдин гуьзел шикилралди башламишзава: (слайд 12)

Гатунин йикъан пакамахъди

Ахпа жезмаз экуьн ярар

Чулав гьуьмерин кIаникай

Ачух жезвай кьакьан дагълар.

Хкаж хьана пакаман гар

Зайиф ванцел рахадай,

Цавун кIаниз янавай яр

-Мад гьи поэма рикIел хквезва куь А.Фатахован, тIебиатдин гуьзел шикилралди башламиш жезвай?

-МТС, дуьз. (Поэмадин сифте кьил ученикди хуралай кIелда).

-Квез А. Фатахован уьмуьрдикай ва яратмишунрикай гьихьтин чирвилер хьанатIа ахтармишун патал, чна исятда са гъвечIи тестовый кIвалах тухуда. Суалар авай чарар куь партайрал ала.

7. Умуми фикирар ва къейдер

-Исятда за квез «Зи хайи чил» мани кутада, куьне адаз дикъетдалди яб це. (слайд 16)

Чна яб гайи манида манидарди икI лугьузва:

Вахъ хайи чил зун я цIигел

Къвезва заз ви гьарайдин ван.

Заз кIан я хьун лезги чилел

Вахт атайла, закай са къван.

-Гьелбетда, зун инанмиш я, А. Фатаховазни вичин хайи чилел вичикай са «къван» хьана кIандай.

Шаирдиз 2010-йисуз 100 йис хьуниз талукь яз вичин ватанда, Цмуррин хуьре, гуьмбет эцигнава.

Литературадин девлетлу ирсини А. Фатахован тIвар гьамишалугъ яз Дагъустандин тарихда туна.

А. Фатахован уьмуьрдикайни яратмишунрикай малуматар рикIел хкун;

Шаирдин эсеррик квай неологизмаяр жагъурна, литературадин тетрадриз акъудун.

Источник

Конспект урока по лезгинской литературе на тему » АЛИБЕГ ФАТАХОВАН ЯРАТМИШУНРАЙ» (7 класс)

АЛИБЕГ ФАТАХОВАН ЯРАТМИШУНРАЙ ТУХВАЙ АЧУХ ТАРС

ЛЕЗГИ Ч I АЛАН ВА ЛИТЕРАТУРАДИН МУАЛЛИМ МУХТАРОВА З.К.

Тарсунин мурад : аялрин рик I ел А. Фатахован уьмуьрдин ва яратмишунин рекьикай малуматар хкун; абурук лезги литература к I ан хьунин гьиссер кутун; ч I ал гегьеншарун.

Тарсунин тадаракар : шаирдин шикилар, ктабар ва абурун выставка, цлан газет, «Самур» журнал, проектор.

Тарсунин тема проектордин экрандал пайда жеда . (слайд 1)

4 Инсценировка «Надинж аялар»

7 Умуми фикирар ва къейдер

Аялар, ц I и, 21-апрелдиз Ст I ал Сулейманахъ галаз Советрин литературадин диб эцигай машгьур шаир, гьикаятчи, таржумачи А.Фатахован 105-йис тамам жезва.

Къенин чи тарс адан уьмуьрдин ва яратмишунин рекьиз бахшнавайди я.И кардин патахъай чна фейи тарсуна малумарнавай гьар са аялдиз тайин тир тапшуругъарни ганай.

Са касдин уьмуьрдиз ва яратмишунриз талукьарзавай ахтармишунра гьадан лайихлувилер успатун патал жуьреба- жуьре лишанламишдай гафар – эпитетар ишлемишда. Месела: камаллу, истеклу, гафунин устад ва мсб.

Ихьтин гафар чавай Алибег Фатахован т I варц I ихъни акализ жеда. Вучиз? Вуж я ам? Ада чи халкь патал, лезги литература патал вуч авуна? Адалай вуч алакьна? Чна и суалриз къе куь куьмекдалди жавабар гуда.

Эпиграф патал чна лезги литературада тур гваз къекъвей кьилин критик-литературовед, философиядин илимрин доктор, профессор Агьед Агъаеван гафар къачуда: « Ам (Алибег Фатахов) лезги литературада тамам революция тур гьакъикъатдин чи Маяковский я». Вучиз лагьайт I а, виридалайни адаз В. Маяковскийдин таъсир екеди я.

Куьне куь гьазурнавай докладар к I елдалди, заз чи лезгийрин бажарагълу шаир Ибрагьим Гьуьсейнован «Цуьквер» шиирдай къачунвай гафар к I елиз к I анзава.

Бубуярни ч I утран цуьквер

Куь тан куьз я зайифди?

Квел зулай т I уз гатфариз физ

Гьар садан темягь жеда.

Хъсан цуьквер яраб вучиз

Икьван фад куьтягь жеда?

— И ц I арар шаирди низ бахшнавайбур я?

2. Шаирдин уьмуьрдин рекьикай малуматар

А. Фатахован уьмуьрда Азербайджанда кечирмишай вахтар важиблубур ва къиметлубур я: адакай гъавурдик квай къанажагълу, ватандиз, халкьдиз вафалу инсан жезва . (слайд 6)

.Савадлу жегьил яз А.Фатахов 1927-йисуз хуьруьз хтана. Бакуда, Буйнакскда кIелуникди ва кIвалах авуникди, адаз хъсандиз азербайджан ва урус чIалар чир жезва.

А. Фатахов ва «ЦIийи дуьнья» газет

1928-йисан июлдилай лезги чIалал латин гьарфаралди «Ц I ийи дуьнья» газет акъатиз башламишна. Сифтедилай Алибег Фатахов газетдин селькорвиле, 1928-йисан сентябрдилай жавабдар секретарвиле тайинарна. А. Фатахова лезги кIелалайбур А.С.Пушкинан,М.Ю.Лермонтован,И.А.Крылован,Н.А.Некрасован, В.В. Маяковскийдин эсеррихъ галаз танишарна.

Муаллим: Гьа и девирда сифте яз аялар патал 1930-йисуз Махачкъалада «Надинж аялар» тIвар алай ктаб акъатна. Шиирдалди кхьенвай и гьикаядин мана-метлеб ихьтинди я: шаирди хуш къведай келимайралди кьудкъад йисан яшда авай Пери-къадирдин минтикьвал ва адаз кар кьур КIарцIидинни Къемберан женжелвилер къалурнава. Абурру Пери тамуз фейила, адан мух гуз хуьзвай верчер, къажгъандик кутуна.И гьал акур Периди гьарай-эверзава, сельсоветди, аялриз тербет хьуй лугьуз абурун диде-бубайрал жерме ат I ана.

4 Инсценировка «Надиж аялар»

Хкатдай са цIелхем!

Гьавайра гум турай

Къарханайрин къизмиш чатара

Ийир ванер ракьари. (слайд 10)

1931-йисан июндиз шаирди «Зарбачи Гьасан» поэма кхьена куьтягьна.И поэмада ада рабочий класс арадиз атун, социализмдин шартIара дагъвидикай рабочий хьунин рехъ къалурнава.Поэма шаирди тIебиатдин гуьзел шикилралди башламишзава: (слайд 12)

Гатунин йикъан пакамахъди

Ахпа жезмаз экуьн ярар

Чулав гьуьмерин кIаникай

Ачух жезвай кьакьан дагълар.

Хкаж хьана пакаман гар

Зайиф ванцел рахадай,

Цавун к I аниз янавай яр

-Мад гьи поэма рикIел хквезва куь А.Фатахован, тIебиатдин гуьзел шикилралди башламиш жезвай?

-МТС, дуьз. (Поэмадин сифте кьил ученикди хуралай кIелда).

-Квез А. Фатахован уьмуьрдикай ва яратмишунрикай гьихьтин чирвилер хьанатIа ахтармишун патал, чна исятда са гъвечIи тестовый к I валах тухуда. Суалар авай чарар куь партайрал ала.

7. Умуми фикирар ва къейдер

-Исятда за квез «Зи хайи чил» мани кутада, куьне адаз дикъетдалди яб це. (слайд 16)

Чна яб гайи манида манидарди икI лугьузва:

Вахъ хайи чил зун я цIигел

Къвезва заз ви гьарайдин ван.

Заз кIан я хьун лезги чилел

Вахт атайла, закай са къван.

-Гьелбетда, зун инанмиш я, А. Фатаховазни вичин хайи чилел вичикай са «къван» хьана к I андай.

Шаирдиз 2010-йисуз 100 йис хьуниз талукь яз вичин ватанда, Цмуррин хуьре, гуьмбет эцигнава.

Литературадин девлетлу ирсини А. Фатахован т I вар гьамишалугъ яз Дагъустандин тарихда туна.

А. Фатахован уьмуьрдикайни яратмишунрикай малуматар рик I ел хкун;

Шаирдин эсеррик квай неологизмаяр жагъурна, литературадин тетрадриз акъудун.

Источник

Конспект открытого урока по родной (лезгинской) литературе на тему: «Алибег Фатахован яратмишунрай»

Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение

АЛИБЕГ ФАТАХОВАН ЯРАТМИШУНРАЙ ТУХВАЙ АЧУХ ТАРС

ЛЕЗГИ Ч I АЛАН ВА ЛИТЕРАТУРАДИН МУАЛЛИМ РЗАКОВА Д. Г.

Тарсунин мурад : аялрин рик I ел А. Фатахован уьмуьрдин ва яратмишунин рекьикай малуматар хкун; абурук лезги литература к I ан хьунин гьиссер кутун; ч I ал гегьеншарун.

Тарсунин тадаракар : шаирдин шикилар, ктабар ва абурун выставка, цлан газет, «Самур» журнал, проектор.

Тарсунин тема проектордин экрандал пайда жеда. (слайд 1)

2 А. Фатахован аял вахтар, к I елун ва к I валахда сифте камар

3 А.Фатахов ва «Ц I ийи дуьнья» газет

4 Инсценировка «Надинж аялар»

5 Шаирдин эсерар хуралай к I елун

7 Умуми фикирар ва къейдер

Аялар, ц I и, 21-апрелдиз Ст I ал Сулейманахъ галаз Советрин литературадин диб эцигай машгьур шаир, гьикаятчи, таржумачи А.Фатахован 105-йис тамам жезва.

Къенин чи тарс адан уьмуьрдин ва яратмишунин рекьиз бахшнавайди я.И кардин патахъай чна фейи тарсуна малумарнавай гьар са аялдиз тайин тир тапшуругъарни ганай.

Са касдин уьмуьрдиз ва яратмишунриз талукьарзавай ахтармишунра гьадан лайихлувилер успатун патал жуьреба- жуьре лишанламишдай гафар – эпитетар ишлемишда. Месела: камаллу, истеклу, гафунин устад ва мсб.

Ихьтин гафар чавай Алибег Фатахован т I варц I ихъни акализ жеда. Вучиз? Вуж я ам? Ада чи халкь патал, лезги литература патал вуч авуна? Адалай вуч алакьна? Чна и суалриз къе куь куьмекдалди жавабар гуда.

Эпиграф патал чна лезги литературада тур гваз къекъвей кьилин критик-литературовед, философиядин илимрин доктор, профессор Агьед Агъаеван гафар къачуда: « Ам (Алибег Фатахов) лезги литературада тамам революция тур гьакъикъатдин чи Маяковский я». Вучиз лагьайт I а, виридалайни адаз В. Маяковскийдин таъсир екеди я.

Куьне куь гьазурнавай докладар к I елдалди, заз чи лезгийрин бажарагълу шаир Ибрагьим Гьуьсейнован «Цуьквер» шиирдай къачунвай гафар к I елиз к I анзава.

Рик I ел гъана гьайифди.

Бубуярни ч I утран цуьквер

Куь тан куьз я зайифди?

Квел зулай т I уз гатфариз физ

Гьар садан темягь жеда.

Хъсан цуьквер яраб вучиз

Икьван фад куьтягь жеда?

— И ц I арар шаирди низ бахшнавайбур я?

2. Шаирдин уьмуьрдин рекьикай малуматар

А. Фатахован уьмуьрда Азербайджанда кечирмишай вахтар важиблубур ва къиметлубур я: адакай гъавурдик квай къанажагълу, ватандиз, халкьдиз вафалу инсан жезва. (слайд 6)

.Савадлу жегьил яз А.Фатахов 1927-йисуз хуьруьз хтана. Бакуда, Буйнакскда кIелуникди ва кIвалах авуникди, адаз хъсандиз азербайджан ва урус чIалар чир жезва.

3. А. Фатахов ва «ЦIийи дуьнья» газет

1928-йисан июлдилай лезги чIалал латин гьарфаралди «Ц I ийи дуьнья» газет акъатиз башламишна. Сифтедилай Алибег Фатахов газетдин селькорвиле, 1928-йисан сентябрдилай жавабдар секретарвиле тайинарна. А. Фатахова лезги кIелалайбур А.С.Пушкинан,М.Ю.Лермонтован,И.А.Крылован,Н.А.Некрасован, В.В. Маяковскийдин эсеррихъ галаз танишарна.

Муаллим: Гьа и девирда сифте яз аялар патал 1930-йисуз Махачкъалада «Надинж аялар» тIвар алай ктаб акъатна. Шиирдалди кхьенвай и гьикаядин мана-метлеб ихьтинди я: шаирди хуш къведай келимайралди кьудкъад йисан яшда авай Пери-къадирдин минтикьвал ва адаз кар кьур КIарцIидинни Къемберан женжелвилер къалурнава. Абурру Пери тамуз фейила, адан мух гуз хуьзвай верчер, къажгъандик кутуна.И гьал акур Периди гьарай-эверзава, сельсоветди, аялриз тербет хьуй лугьуз абурун диде-бубайрал жерме ат I ана.

4 Инсценировка «Надиж аялар»

Хкатдай са цIелхем!

Гьавайра гум турай

Къарханайрин къизмиш чатара

Ийир ванер ракьари. (слайд 10)

1931-йисан июндиз шаирди «Зарбачи Гьасан» поэма кхьена куьтягьна.И поэмада ада рабочий класс арадиз атун, социализмдин шартIара дагъвидикай рабочий хьунин рехъ къалурнава.Поэма шаирди тIебиатдин гуьзел шикилралди башламишзава: (слайд 12)

Гатунин йикъан пакамахъди

Ахпа жезмаз экуьн ярар

Чулав гьуьмерин кIаникай

Ачух жезвай кьакьан дагълар.

Хкаж хьана пакаман гар

Зайиф ванцел рахадай,

Цавун к I аниз янавай яр

-Мад гьи поэма рикIел хквезва куь А.Фатахован, тIебиатдин гуьзел шикилралди башламиш жезвай?

-МТС, дуьз. (Поэмадин сифте кьил ученикди хуралай кIелда).

-Квез А. Фатахован уьмуьрдикай ва яратмишунрикай гьихьтин чирвилер хьанатIа ахтармишун патал, чна исятда са гъвечIи тестовый к I валах тухуда. Суалар авай чарар куь партайрал ала.

7. Умуми фикирар ва къейдер

-Исятда за квез «Зи хайи чил» мани кутада, куьне адаз дикъетдалди яб це. (слайд 16)

Чна яб гайи манида манидарди икI лугьузва:

Вахъ хайи чил зун я цIигел

Къвезва заз ви гьарайдин ван.

Заз кIан я хьун лезги чилел

Вахт атайла, закай са къван.

-Гьелбетда, зун инанмиш я, А. Фатаховазни вичин хайи чилел вичикай са «къван» хьана к I андай.

Шаирдиз 2010-йисуз 100 йис хьуниз талукь яз вичин ватанда, Цмуррин хуьре, гуьмбет эцигнава.

Литературадин девлетлу ирсини А. Фатахован т I вар гьамишалугъ яз Дагъустандин тарихда туна.

А. Фатахован уьмуьрдикайни яратмишунрикай малуматар рик I ел хкун;

Шаирдин эсеррик квай неологизмаяр жагъурна, литературадин тетрадриз акъудун.

Источник

Лезги чlалан лексикадин сергьятар гегьенш жезва

Зегьметда ва яшайишда чарасуз такьат тирвиляй дуьньядин гьар са чlал а чlалалди рахазвай жемиятдихъ галаз виликди физва. Гьавиляй инсаниятдин яшайишдин вири хилер вилик финин карда чlал рафтарвилерин, авсиятдин такьат хьиз гьамишан иштиракчи я. Чlал вилик фин, цlийи гафар арадиз атун – им гьар са аямдин тlалабун я.
Лезги лексикани ленг тахьана, генгвилихъ физва, чlала цlийи гафар пайда жезва. И гьерекат гьи гьалда аватlа, гьикl виликди физватlа, гьадакай жуван са бязи веревирдер ийиз кlанзава. Эдебиятдин чlал вилик финихъ галаз, гьелбетда, эдебият арадал гъизвай къелемдин устадрин кlвалахар гзафни-гзаф алакъалу я. Илимда, художественный эдебиятда ва руьгьдин медениятдин маса хилера и ва я маса миллетдихъ жезвай агалкьунар эвелни-эвел адан хайи чlалалди арадал къвезва. Гьавиляй гьар са халкьди вичин милли меденият артмишуналди, хайи чlалан сергьятар гегьеншарзава ва хуьзва. Эхиримжи вахтара сад-зурбуру чlал «чара» гафарикай михьунин гереквал аваз гьисабзава. Бязибуру, чи чlалаз маса чlаларай атанвай гафар михьунин гьерекатар къад йис инлай виликни хьайиди я ва гьелени и месэла важиблу яз ама, лугьуз, дамахдивди къейдзава. Амма къад йисан вахтунда арадал атай, гъиз хьайи нетижайриз фикир гузвач. Арадал атай тайин нетижаяр малум туш: гьамиша хьиз къенин йикъалдини чна маса чlаларин гафар ишлемишзава. Абур акъудунин игьтияж авач.

Чlала жезвай дегишвилер асул гьисабдай вахтунин тlалабунрихъ, тlебиивилерихъ галаз алакъалу я. Кьилдин ксаривай жемиятдин сиве гьатнавай гафар акъудиз хьун намумкин кар я. Филологиядин илимрин доктор Ф.А.Гъаниева дериндай гьахълу я: «И гаф чиди туш, ам акъудна кlанда лугьуз, ихтилатар ийизвайбур чеб чlалан гъавурда авачир, чlалан илимдивай яргъа тир ксар я. Кlвал кулуналди шиткидайвал чlал михьи ийиз жедайди туш».
Инкар ийиз тежедай делил ам я хьи, гафарин ибар (состав) жемиятдин уьмуьрдин жуьреба-жуьре хилерихъ, артмиш жезвай инсанрин къанажагъдихъ галаз сих алакъада ава. Гьавиляй уьмуьрдин цlийи-цlийи тlалабунриз жаваб гуналди, инсаниятдин яшайишда жезвай дегишвилерихъ галаз кам-камуна аваз гафарин ибар цlийи ва адан сергьятар къвез-къвез гегьенш хьун тlебии гьерекат я.
И жигьетдай тlвар-ван авай шаир ва чlалан пешекар Майрудин Бабаханован зендни нуфузлу я: «Халкьдин чlал чан алай организм я. Ада гьар са девирда вичиз герек гафар къачузва, виже амачирла, гадарзава».
И гьерекат-процесс чи эдебиятдин чlала гьи дережада аваз физватlа ва арадал атанвай гьалар-нетижаяр гьихьтинбур ятlа чирун патал чун гзафни-гзаф делиллу мисалрал акъвазун чарасуз я.
Къейдна кlанда хьи, чlалан къанунрив кьун тийизвай жуьреда къундарма гафар туькlуьрзавайбурни авачиз туш. Амма ахьтинбурукай ва абуру арадал гъизвай «гафарикай» макъалада ихтилатун зи макьсад туш. Чи эдебиятдин мезрейра къелем гваз зегьмет къачузвай бажарагъдин сагьибрин бязи эсерра гъвечlи сиягьат авурдалай кьулухъ зун са фикирдал атана хьи, кар чиз, устадвилелди лексика девлетлу ийизвай устадар чахъ авачиз туш. Зи фикирдалди, и кардив абур гьакl лексика девлетлу ийида лагьана цlийи гафар арадиз гъунин фикир аваз ваъ, эсер теснифдайла гереквал, игьтияж арадал атун себеб яз цlийи-цlийи гафар жагъуруниз ва я туькlуьруниз мажбур жезва.
Нетижада цlийи гафар арадал гъидай формант уьлчмедин куьмекдалди арадал гъизвай гафар эдебиятдин чlала пайда жезва. Яни, жуван фикир кхьена ва я лагьана ачухарун патал бязи дуьшуьшра урус гафарикай ва я абуруз са шумуд гафуналди ганвай лезги баяндикай къерех хьунин мураддалди, чlалан сагьибар, къелемдин устадар дуьм-дуьз таржумадив кьазвай са гаф хкягъунал, жагъурунал ва эхирдайни туькlуьрунал алахъзава.

Чlалаз гзафни-гзаф бегьер гузвай суффиксар:
«чи», «ган», «хана», «вал», «дар», «лу»

Гафар арадал гъидай формант: «бей» префикс

Са бязи неологизмяр

Садазни сир туш хьи, чlалан гафарин ибарда цlийибурни куьгьнебур, «жуванбурни» «чарабур» авай хьиз, умуми халкьдин ва тайин чкадин гафарни ава. Вири халкьди рафтарвалзавай такьатдин еринда вижесуз ятlани, эдебиятдин алемдиз акъатай са тайин тир чкадин сергьятра малум тир бязи диалектизмярни гегьенш къатариз чкlизва. Чи эдебиятдай ашкара жезвайвал, зарийри нугъатдин гафарикай анжах эдебиятдин чlала гьа уьлчмеяр эвез ийиз жедай мумкинвилерикай магьрум тир чlавуз менфят къачузва.
Инанмишвилелди къейд ийиз жеда хьи, чи зарийри алазни-алачиз кьилдин чкайриз талукь нугъатдин ва къундарма гафаралди эдебиятдин чlалак гьашемар кутунин рехъ кьунвач. Ишлемишзавай нугъатдин гафар абуру чка чиз ишлемишзава. Санлай къачурла, кирамар (авторар) чlалав мукъаятдаказ эгечlзава, эсерра чlалан «инкъилаб» тваз алахъзавач. Акси дуьшуьшда, нугъатдин ва гьакl фикирдиз атана туькlуьрзавай къундарма гафарин артухан булвили кlелзавайдаз гъавурда акьунин жигьетдай манийвал гуда. Малум тирвал, эдебиятдин чlала эвелни-эвел эдебиятдин, илимдин, мектебдин игьтияжриз къуллугъзава.
Авунвай веревирдерин гьакъиндай умумиламишна хълагьиз жеда хьи, чи чlалаз къвезвай ва хайи чlалалди яратмишзавайбурун дестеди туькlуьрзавай гафарин кьадар анжах и макъалада къалурнавайбурал сергьятламиш хьанвач. Чlалаз цlийи гафар атунин (гъунин) гьерекат гьеле давам жезва. Лезги лексикологияда чпикай кьилди рахунин важиблувал авай месэлаяр мадни ава.

Источник

метки: Лезгинский, Патал, Масан, Дуьньяд, Дидед, Праздник, Инсан, Сувар

Мероприятие, посвященное Международному женскому дню в старшей группе на лезгинском языке

методическая разработка (старшая группа)

Мероприятие, посвященное Международному женскому дню в старшей группе на лезгинском языке, Виридуьньядин дишегьлийрин йикъаз

талукьарнавай ачух мярекат

Мярекатдин девиз:, Мярекатдин мурад-метлеб:

— 8-мартдин сувар къаршиламишун,

• аялрин чирвилер деринарун;
• рахунин чIал гегьеншарун;
• Дидейриз талукьарнавай ширрин бинедаллаз аялриз ватанпересвилин ва инсанпересвилин тербия гун;
• хайи Ватан, диде, ч1ал кIанарунин гьиссер кутун.

Тарсунин тадаракар:, Мярекатдин финиф

(Мярекат тухузвай зал жуьреба-жуьре шараралди ва цуьквералди гуьрчегарнава. Аялар атана сегьнедал руш-гада акъваззава. Дидейриз салам гузва, гьарда вичиз къулай чка кьуна, ацукьзава.)

Тербичи: Мад кьуьд алатна. Мад атана гатфари чи вар гатана. Ингье 8- мартни атана агакьна. Къенин югъ вири дуьньяда дишегьлирин югъ яз къейдзава. Чи бахчадин аялри ва коллективди чи играми ва багьа дишегьлириз рик1ин сидкьидай къенин сувар мубаракзава.

Гьуьрметлу дишегьлияр, квехъ виридахъ чандин сагъвал хьурай, рик1ера авай мурадрихъ Аллагьди агакьарай, дуьньяда авай четинвилерикай куь рик1ериз залан тахьуй, четин йикъарилай регьятвилер пара хьурай. Куь чинрал гьамиша гатфарин югъ хьтин мили хъвер хьурай.

Къе, гьуьрметлу дидеяр, аялри чпин рик1е к1ват1 хьанвай хуш ва ялавлу келимаяр лугьуда, чпин алакьунар къалурда, чпин гъилерал авунвай таракар пишкешда.

София: Гьисаб жедач тупlаралди зегьмет ви,

Диде, чна гьич квадардач гьуьрмет ви.

Гьар са кардиз къвезва еке къимет ви,

Азиз диде, вун я чlехи девлет чи.

Нисред: Аллагьди ваз гурай диде виш йисар,

Шад яз фирай диде вири ви йикъар.

Гьич садрани жез тахьурай ви рикl дар,

Ви вилерай фидайбур хьуй шад накъвар.

Халкьдин манидал ицигнавай кьуьл

Т. Самира:

Ширинди заз вун я, диде

Валай масан касс дуьньяда

Жедайди туш чахъ, чан диде.

Зейнаб: Гуьрчегдини и дуьньядал

Жедайди туш валай, диде

6 стр., 2753 слов

На лезгинском языке про весну

… югъни са виш сефер мад хьурай! А ЯЗЫК НАШ КРАСИВ И БОГАТ А на маму,наверно нигде, Так красиво не скажут Диде А на Родину,свой Дагестан, Говорят все с любовью … галаз чи гафар. Бахтлу хьурай куьн гьар са югъ, лезгияр! Хьайит1а зун маса халкьдин арада, Хуьда за вун фикирдани, хиялда, И дуьньяда чаз виридаз дамах яз, …

Мили хъверни алаз сивел

Ширин рахаз жедай диде.

Ахмед: Гзаф ч1угваз на зегьметар

Чун паталди масан диде

Багьа я вун чаз гьа кьадар,

Шекердилай ширин диде.

Нисред: Багъишзава шиир за ваз,

Къизилгуьлдин зи цуьк диде

Гьикьван пара вун к1ан я чаз

Чи дердинин дарман диде.

София: Масан диде, хъсан диде, чан диде!

Авач валай чаз багьа инсан диде.

Ви к1анивал,ви чим, ви хъвер, тавазвал

Эвездачхьи гьич са жуьре майвади.

А.Сулейман:

Вун я диде,ширин диде, чан диде.

Четин ч1авуз зи къайгъуяр ч1угурди

Хьайид вун я зи гьарайдин ванн диде.

Сумая: Гъиле гьатай ширинлухар заз гудай

Гьак1 ят1ани, диде, за ваз наз гудай

Аялвилин четинвиляй акъуддай

Зи мегьрибан, азиз диде, чан диде.

Г.Хадижа:

Рик1 шедай ви, зун пашман яз акурла

Гъейри сада са къайи гаф лугьурла

Эцигдай на зун паталди чан диде.

Абдул: Ви зегьметар фидач, диде, рик1елай

Къуш ракъурдач садрани ви кьилелай

Ви бурж вахчуз алакьич кьве гъилелай

На гьаялвал тагайт1а заз, чан диде.

Саид: Дидедин мез дарман я,

Сагъсуз ч1авуз баладиз.

Гьар са рушаз, гададиз.

Дагъустандин халкьдин кьуьл

А.Хадижа:

Адан темен я заз дарман,

А ви къужах я зи макан,

Чан играми, ширин диде.

Сабина: Михьи гьава чи рик1ериз

Бул бегьерар чи ник1ериз

Цуьк акъудай чи рекьериз

Дидед сувар мубарак хьуй.

Магомед: Жез гьамиша сивел хъуьруьн

Куьн абур я лезги хуьруьн

Гьар са нямет хьуй квез ширин

Дидед сувар мубарак хьуй.

Рекият: Фида вахтар, вядеяр,

Тикрарда ви хтулри

Ви милаим хъвер, диде.

Надир: Гьар са к1вале ава шадвал

Къарагъ к1вачел лугьуз тостар

Ч1ехибур хьуй рик1ин къастар

Дидед сувар мубарак хьуй!

Сегьне

Са малаикдиз дидедин к1анивилиз виридалайни еке къуват авайдакай чир хьана. Адаз а к1анивилин сир ачухариз к1ан хьана. Гзаф вахтунда ам къекъвена инсарин арада, амма са шейинин гъавурдани гьатнач.

• Сад тир Аллагь, заз дидедин к1анивилин сир жагъанач. Дидейри чеб гьар жуьре тухузва: садбуру чпин аялриз теменар гузва, муькуьбуру-буйругъар, тербия, к1валахар ийиз тазва, четин к1валахар ийиз вердишарзава.

Дидейрин рик1ериз килигайла, малаик гъавурда гьатна. Дугъриданни, диде гьихьтин келимайрал вилин веледдихъ рахайт1ани, адан рик1е авайди анжах к1анивал я, вичин аял патал, адан гележег, уьмуьр, сагъламвал патал дидеди вичин чанни гуда.

Мани «Дидедин веси»

Диде, вуна заз туна веси,

Минамлу хва хьухь лагьана,

Чан хва нани хъухъ лагьана.

Кьабулнай за дидед веси

Зун я зи гафун иеси

2 стр., 841 слов

Сочинение зи ватан на лезгинском языке

… «Гельхенская СОШ-детсад» СОЧИНЕНИЕ ТЕМА: «Зи ватан» (Дагъустандин халкьарин садвилин йикъаз … гьар са касди жуван дидедин нек хъвайи чка я.К1вал гьинай хьайит1ани маса къачуз жеда,амма гьикьван пул хьайит1ани,вагай Ватан ва диде маса къачуз жедач.Вучиз лагьйт1а гьар са касдиз диде … гьар 15-сентябрдиз Дагъустанда «День единства народов» т1вар алаз ч1ехи сувар … тахьайла, Вучда на рик1икай,илифдай вири, А …

Аллагьдин рекьел туш зун аси

Мич1и цифен чирагъ, диде.

Югъ хьанайт1а ви рик1 т1арай,

Ягъалмиш яз гана гьарай

Ат1ана зи йифен ахвар

Фикир йидай кьван зи рик1, диде.

Диде диде масан диде

Ви зегьметрихъ жеч сад, диде 2 сеферда, Вахкуз тахьай ви буржарай, Къурбанда за ваз чан, диде., Джабраил:

Дидедин гаф азан я чаз

Диде-иман, дарман, кьуръан.

Мез дилавар мазан я чаз.

Айишат: Чахъ дидейрин сувар ава!

Чахъ бубайрин йикъар ава!

Бул ава чахъ суварар,

Недай хъуьтуьл афарар!

Юнус: И дуьньяда валай хъсан кас авач,

Чан зун хайи, ширин тир инсан, диде.

Валай багьа, валай масан касс авач,

Вун я зи дин, вун я зи иман, диде!

Джемиля: Диде–сад я, сад я Аллагь.

Диде – багьа кас я валлагь.

Лугьузва заз даим рик1и,

Дидедикай манияр лагь!

Самира: Сад Аллагьди гайи бахтар,

Уьмуьр я чаз гайи вахтар.

Гьар са велед емишдин тар,

Вун гьа таран багъ я, диде.

Исмаил: Мез кьилин вирт, камал дерин,

Авач валай касни ширин.

Чи сивик квай шад тир хъуьруьн,

Шагьни Шалбуз дагъ я, диде.

Рушарин кьуьл «Чан дидедин» манидалди

Къугъун

Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гамзатова вичин «Дидеяр хуьх» поэмада ик1 кхьизва:

« И гафуни хер ийида, сагъарни

Ам уьмуьрдин чирагъ, асул-бине я.

Юзамир гьич са ч1арни,

А багьа гаф «Диде» я !».

Баркалла, зи балайриз. Къе абуру ашкъидалди иер кьуьлер авуна, эсерлудаказ шиирар к1елна, уст1арвилелди сегьнеда къугъвана. Куь кьилел, аялар, гьамиша чими ва экуь рагъ хьурай, михьи цав хьурай, куь дидейрин чан сагърай.

Дидейрин сувар (День матери на лезгинском языке) , Гьардаз вичин чка ава, Дагълар гьуьлуьв агуд женни?

Заз сифте чIал чирай, диде

Вун рикIелай алуд женни?

Диде! Ам инсаниятдин сихил, несил давамарзавай бинейрин бине, гьар са велед патал рагъни варз, нурни чим, берекатни бахт, умудни панагь, уьмуьрни гележег я. Диде дат I ана гьар са веледдин рик I е, бейнида ава. Ик I туширт I а, лап четин макъамда мецел «диде» гаф къведачир.

КьепIин кIане фена йифер,

Хьана лацу жив хьиз кифер.

Эй балаяр, дидед кефер

Хана, рикIяй акъуд жени?

2- аял

Ви лайлаяр ширин мецин

Ама, диде, зи япара.

Ви гафар за къене рик!ин

Хуьда, диде, виш йисара .

3- аял

Такурай заз пашмандиз вун,

Нагъв тахьурай ви вилерал.

Азиз диде, гъафилмир зун,

Валай багьад жеч чилерал .

4- аял

Шиир кхьиз вакай, диде,

Чухсагъул за лугьузва ваз.

Гьамиша вун аваз рик!е,

Жуван уьмуьр тухузва за.

Ви пaк,aчух к1aнивили,

Кьaбулaйлa зун къужaхдиз.

Гьaзур я зун,зи рик1 чaнни,

Гуз aнжaх зи дидeдиз.

Акурт1a ви пaшмaнвилeр,

Гьaзур я зун михьиз дидe.

Рик1eлaй фич ви хъсaнвилeр,

1 стр., 423 слов

На лезгинском языке «Мой родной язык»

… средняя образовательная школа №1 им. В.Громаковского городского округа «город Дербент» Сочинение «Мой взгляд на сохранение родного языка» Участник конкурса: Муслимова Милена Рауловна Руководитель МБОУ СОШ №1 : Исмаилова … рахаз гьар гьи хьуруьз фейит1ани, масадан ва я маса ч1алал куьмек галачиз рахазва. Са гафуналди лезги ч1ал – дуьядин амай халкьарин ч1алар хьиз девлетлуни я, къиметлуни. Гьайиф , …

Зaхъ aвaй сa aзиз дидe.

Зи шиирриз илгьaм гузвaй,

Нурлу Зуьгьрe гъeд я дидe.

Гьaр инсaндиз к1aнзaвaй ,

Дaим вeрц1и мeд я дидe.

Гьисаб жедач тупlаралди зегьмет ви,

Диде, чна гьич квадардач гьуьрмет ви.

Гьар са кардиз къвезва еке къимет ви,

Азиз диде, вун я чlехи девлет чи.

Сифте вилиз акурдини вун я заз,

Заз тербия гайидини гьахъ рахаз.

Ксун тавур бала алаз гъилерал,

Диде, заз вун сагъ акурай чилерал.

Аллагьди ваз гурай диде виш йисар,

Шад яз фирай диде вири ви йикъар.

Гьич садрани жез тахьурай ви рикl дар,

Ви вилерай фидайбур хьуй шад накъвар.

Сагъ тежер хер авазва хьи зи чанда,

Кьуьзуь жезвай Диде акваз пашманда,

Ам амукьна кlан я кIвале, ватанда

Гьайиф, гьайиф къе зи Диде кьуьзуь жез

Адан чlулав, яргъи чlарар рехи жез…

Зи мехъер югъ акурай ваз чан Диде,

Ви тостунин ван гьат хьурай чи хъуьре,

Эхь, амукьда ви акунар чи рикlе

Гьайиф, гьайиф къе зи Диде кьуьзуь жез

Адан чlулав, яргъи чlарар рехи жез…

Диде… Валай мукьва касни заз авач,

Вун хьиз ширин гьич са инсан зав рахач,

Ви хьиз рикIел зун саданни гьич алач

Гьайиф, гьайиф къе зи Диде кьуьзуь жез…

Адан чlулав, яргъи чlарар рехи жез.

Аял чlавуз вичин чими къужахда

Чун ксуриз хьанай Диде кlвалахда.

За Дидедал гьамишанда дамахда,

Гьайиф, гьайиф къе зи Диде кьуьзуь жез

Адан чlулав, яргъи чlарар рехи жез.

«Диде» идалай ширин гаф жедани. Диде авачиз чleхи гьайи аялдинди югъ яни? Бала чlехи авун, адаз тербия гун, адакай ватан кlани, жуван миллет кlани са инсан авун дидедин пара еке зегьмет я. Ам рикlелай алудун дуьз туш. Са бязибуру фикирда: «Дидеди авун вуч авурди я. Вири зи гьунар я» Ихьтин фикирар ийидай инсан жедани? Диде кьуьзуь хьайила, азарлу, зайиф хьайила патав хкввен тийидай бала жедани? Парабуруз диде амачирла и кардин гъавурда ахпа акьада. Гьич садрани дидедин зегьмет квадарна кlандач, адаз еке къимет гана кlанда.

Зегьмет чlугур закай инсан хьун патал,

Чандилай заз багьа я вун, чан диде.

Ксун тийиз лайла ягъай йифера,

Багьа я заз ви куркурдин ван, диде.

Гишин тиртlан, фу нен тийиз жедай зун,

Ваз назвал гуз хъукьван тийиз шедай зун,

Мекьи тиртlан, алукl тийиз парталар,

Перем гъиле кьаз, ви патав къведай зун.

Чубарук хьиз вун шараграл элкъведай,

Гьар патахъай вун суьрсет гваз хкведай.

Тlимил акваз, диде, вуна гайиди,

Чун, аялар, ви жибинра къекъведай.

Къвез алатна вахтар йифен ахвар хьиз,

Гележегди хъвер айизва хиялдиз.

Дидеди хьиз ачухзава ватанди

Вичин чими къужах куьрпе аялдиз.

Зи ватандал пехъи душман атайла,

Буба фенай хура къвазиз душмандин.

Аял вахтар за хиялдиз хкайла –

Кьве бурж гва зав: дидединни ватандин.

Ракъинин нур чкlанвай и дерейриз

Гьар гатфари цуьквер гъизва, гун патал

Рагъ хьиз жумарт рикlер авай дидейриз.

Чунни абруз вафалубур хьун патал.

Йисар фида, анжах экуь къамат ви

Са чlавузни чи рикlелай фидайд туш.

6 стр., 2678 слов

На лезгинском языке зи хайи ватан

… на лезгинский язык переводились религиозные, научные и художественные произведения. Появились центры распространения арабского языка и литературы. Представителями лезгинского народа создавались литературные памятники на арабском языке. … хьана. И дередин агьалийриз Агьмад вуж ятIа, анжах ам хъфейла чир хьана, адан … эл­къвен­ва­. Гьайиф хьи, ихьтин зурба тарих, … хуьр гьич тахьайбур хьиз квахьнава. Еке са …

Чун паталди кана уьмуьр, къуват ви.

Чна леке ви намусдал гъидайд туш.

Вил ахъайна дуьнья акваз чан гузавай чан Диде я., Диде лугьуз балад мецел чlал гъизавай чан Диде я., Бурж амукьда и дуьняда чан гайитIан дидед рекъел,, Гьар са тIалдиз тебиб хьана тан хуьзавай чан Диде я., Виле накъвар хара жеда атай чIавуз лайладин ван,, Балад уьмуьр вичин кула пар хьиз авай чан Диде я., Хьурай къадир веледариз къуй дидедин гьар береда,, Чаз дуьняда гьахъ женнетдин рехъ чирзавай чан Диде я., Са касдизни уьмуьр гьич диде авачиз несиб тахьуй,, Балад уьмуьр дуьз тахьайла рикI тIарзавай чан Диде я., Уьмуьр фена жив хьанавай а чlарариз кьий ви рехи,, Чи дуьнядиз нав хьиз михьи рагъ жезавай чан Диде я., Заз Сарханаз авач гьунар диде гафунин мана лугьуз,, Вичин тIварцIел гьахъ кIалубрин сир хуьз авай чан Диде я.

Сочинение на тему шарвили на лезгинском

9 вариантов

6 мах.

Аргонавты. Видимо, встреча и праздник, устроенный царем Колхиды Ээлком

Аргонавтам: «Допоздна затянулось в тот

день пиршество в богатом замке царя Колхиды. Возлежа за обильной трапезой

вокруг уставленного яствами стола, весело праздновали аргонавты свое прибытие»

«Акъвазнава агъзур руш

Къуллугъдал къе мугьманрин.

«Перизада» гьахьзава

Рик1ера къе инсанрин».

«Ацукьнава Шарвили

Яхц1ур жегьилд арада.

Гьисабзавач Экверни

Агъзур руша чарадай».

«Кьилел бишме ипекдин,

К1вачел къизил мягьсерар.

Акъвазнава ч1агай свас,

Быки Ээта из «Аргонавтов»: «Я владею двумя быками, у

них медные копыта, и пасти их извергают пламя и дым. Поймай их, запряги их в

плуг и вспахай поле, но вместо даров Деметры засей это поле зубами дракона,

которые я тебе дам, к вечеру из них вырастут вооруженные великаны, победи и

«…осмотреть сначала надо

Все общественное стадо,

Чтобы с помощью богов

Выбрать сильных двух быков».

Их почтенный землепашец

Впрячь в соху потом прикажет».

«… самый главный аксакал.

Тема «Золотого Руна».

Следуя совету Медеи, Ясон взял огромный камень и кинул его между

ними.

«Кто-то вздумал было драться –

За джигитом не угнаться:

Разметал со всех сторон

Межевые камни он».

Кускафтар – Медуза Горгона. Её взгляд обращал человека в камень.

Убайризни хуьрериз

Хабар тадиз ван хьана:

• Месик, ксай чкадал,

Экверакай къван хьана!

Царь призвал Персея и повелел ему доказать, что

Боги Олимпа решили спустится и помочь

Персею. Спустились Гермес и Афина. Афина вручила герою медный щит, в котором

отражалось все возле него происходящее. А Гермес дал юноше свой меч, рубящий

любую сталь, и указал путь к горгонам. Долго шел Персей и, наконец, прибыл в

страну, где жили Грайи.

«И вахтунда цавари

Гугрумарна вижеваз.

Кьуьзуь са кас эвич1на

Цавай чилел мезе гваз:

«Заз чида а пехъиди

Гьи дагьарда ават1а.

Адан чан гвай гъуьлягъни

Гьи магъарда ават1а».

По версии

упавшей в пески Ливии, появились ядовитые змеи и уничтожили в ней всё живое:

52 стр., 25648 слов

Сопоставительное изучение русского и восточного эпоса в 6 классе …

… школа наряду с изучением русского эпоса изучает ряд произведений мирового героического эпоса, но не сравнительно, а … учащихся к культурам различных народов мира. Сравнительное изучение русской и зарубежной литературы возможно уже в центральном звене, в изучении героического эпоса народов мира. Современная русская …

«Кускафтарди чук1урна

Зи убаяр, шегьерар.

А залумди телефна

Чи зегьметдин бегьерар».

Справиться с чудовищем Персею помогли боги. Афина и Гермес

посоветовали Персею,

перед тем, как отправиться в бой, чтобы он посетил

вещих старух — сестёр грай,

имевших на троих один глаз и один зуб

«…Хитростью Персей похитил у них зуб и глаз… Персей смог отрубить голову

смертной Медузе, смотря в отражение на полированном медном щите Афины, нельзя

смотреть ей в глаза — ведь взгляд Медузы обращал всё живое в камень…»

«Эгер ят1а зирек вун,

Ат1ут1 адан кьил, бала.

Зун паталди хкваш на

Адан эрч1и вил, бала»

«Чапла вилни жува твах,

Ам суьгьуьрдин вил я, хва,

Сусас куьмек гунн патал

Герекди т1имил я, хва!»

«Шарвилидал гъуьлягъар

Кьуд патахъай алт1ушна.

Шарвилидал гъуьлягъар

Кускафтарди арушна».

«Кьуьзуь касди лагьайвал,

Адан кьве вил акъудна.

Мукьуфдалди кьегьалди

Суьгьуьрдин сир акъудна».

Уже не Медуза Горгона, а Лернейская Гидра.

«Гар хьиз гьахьна

дередиз

Яхц1ур вил квай Кускафтар.

Гар хьиз гьахьна дередиз

Яхц1ур кьил квай Кускафтар».

«Битва Геракла с Немейскми львом.

Акъваз хьана Шарвили

Са легьзеда алгъана.

Пеленг, тадиз гадарна,

Гадад хурал алк1ана».

«Кьуна гадад адан туьд,

Бегьемдаказ чуькьвена.

Нефес хьайи дар ничхир

Фарфалаг хьиз элкъвена».

8 мах.

Описывает эпизод одной из битв Греко – персидских войн.Фермопи?льское сражение

в сентябре 480 года до н. э. в ходе греко-персидской

войны 480—479 гг. до н. э. в ущелье Фермопилы. «300

спартанцев».

“Ч1улав Бугъа къвазнава

Харжар вири гъваш лугьуз,

Вич кьван вик1егь пагьливан

Цавун к1аник квач лугьуз”.

«Прошел срок, и персидский царь Ксеркс приказал штурмовать ущелье».

Пака вири к1ват1 хьана

Кьве патахъай дереда,

Вилер алаз инсанрин

Кьисмет гьалдай бередал.

После боя Ксеркс пошел между мертвыми телами осматривать поле битвы.

Увидев тело Леонида, он повелел отрубить его голову и посадить на кол.

Пакамахъ зун экъеч1да

Мад и ч1ехи майдандиз,

Ат1ана кьил, акъудда

За вун залай къурбанддиз!

9 стих. Пифийские или Дельфийские игры – музыкальные созтязания.

Виш уст1арди уф

гана

Чпин хъархъун зуьрнейриз.

Виш далдамди чук1урна

Ван к1амариз, гуьнейриз.

Виш балабан акъвазна

Патав агъур кфилдин.

Ахъа хьана рак1арар

Лезги халкьдин гевилдин.

О том, как Геракл вернулся в Фивы: «Геракл перегородил

два больших канала, в давние времена построенных минийцами, через которые река

Кефис впадала в море. Из-за этого богатые нивы Копаидской долины оказались

затопленными. Сделал он это для того, чтобы не позволить вступить в бой

грозной кавалерии минийцев и вести боевые действия в горах, где у противника не

было преимущества».

15 стр., 7350 слов

Олонхо — древний эпос якутов

… советской переводческой школы. Выход в свет якутского эпоса на русском языке — праздник культуры всех советских народов. ОЛОНХО — ДРЕВНИЙ ЭПОС ЯКУТОВ На обширных пространствах северо-востока … первых глубокий научный анализ героического эпоса якутов — олонхо дал создатель якутской советской литературы и организатор ее творческих сил, крупнейший якутский поэт и бесстрашный революционер Платон …

«Ахпа ада

гадарна

Дагъдин са пад вац1ухъди.

Гьи кас я кьван зарафат

Ийидайди кьасухдиз?»

«Ат1ана цин вилик пад,

Башламишна дак1ваз вац1,

Хуьруьн агъа мягьледай,

Лепе алаз, къугъваз вац1».

Но, добро относясь ко всем людям, Геракл впоследствии

вновь открыл каналы.

«Элдин сесер ван хьана

Шарвилидин япариз…»

«Тадидаказ эвич1на

Дагъдай вац1ун к1амуз ам.

Вачуна, раг гадарна,

Хтана гуж къалуз ам.

Яд авахьна, эвел хьиз

Ван алатна дередал.

Гъвеч1и-ч1ехи к1ват1 хьана

Кимел гьа и береда».

Геракл,

Авгиевы Конюшни.

«Селдин вилик акатай

К1валерай ван акъатна.

И вижесуз кар акур

Эллерай ван акъатна».

«Тадидаказ эвич1на

Дагъдай вац1ун к1амуз ам.

Вачуна, раг гадарна,

Хтана гуж къалуз ам».

«Яд авахьна, эвел хьиз

Ван алатна дередал.

Гъвеч1и-ч1ехи к1ват1 хьана

Кимел гьа и береда».

Встреча аргонавтами старика Фрикса с просьбой о поиске

его детей. Но и здесь фрагменты из разных сюжетов. Образ трех братьев, видимо,

взят еще из мифологии о Беллерофонте. Тут впервые мы видим главного героя,

Сарпидона, царя Ликии,

сын Зевса и Европы, брат Миноса и Радаманта.

Сыновья Зевса, их было три брата. Минос, Сарпидон и

Радамант. Минос изгнал братьев с Крита. Минос стал

царем Крита. Сарпидон царем Ликии. Три брата – популярная тема в

мифологии, требуется более детальное

изучение.

10 мах. Отбор

героев на корабль Арго, начало похода Аргонавтов. Как будто бы идет сбор

команды на корабль Арго. Известно, что

на Арго отбирали самых достойных по всей Греции. Царь (Шар) Пилий тоже там был

первым веслом. По основной версии, сам же и оргонизовал этот поход.

Шарвили находит первого из братьев, можно идентифицировать как Ясона, командира

корабля. Сбор команды.

А тахтунал алайди

Пагьливан я къуватлу,

Тай авачир дуьньяда,

Вик1егь кас я къудратлу.

Кефер патахъ фин патал

Гьа къе ада хкягъда

Вичиз гужлу жегьилар

Пагьливандин саягъда

Зи гъунин

зарбадин

Хура акъваз жедайди

Тухуда за гимидиз,

Кефер патахъ къведайди!

Фин лазим я гимияр

Чириз а кьил дуьньядин.

Фин лазим я гимияр

Чириз акьул дуьньядин.

Рекьер гзаф четинбур,

Заланбур я гьаваяр.

Гьак1 ят1ани сефердиз

Физва вик1егь рухваяр.

Походу фрагмент Немейских (возможно даже и олимпийских) игр по

панкратиону.

“Пагьливанди

явашдиз

Адан са гъил чуькьвена:

• Ийидач хьи инжиклу

Чун гьатзавай рекье на?

Явашдаказ ацукьна

Гада чилел, аял хьиз,

Экъеч1на ам арадай,

Гум яз атай хиял хьиз.

Сад кьабулна кьегьалди,

Ц1увад кьулухъ элкъуьрна.

Эхир ада майданда

Уьтери вил къекъуьрна.

«Кьегьал адаз

килигна

Вичин хци вилерив,

К1ан хьана ам хкажиз,

Кьуна гужлу гъилерив”.

13 стр., 6059 слов

Праздники культуры и искусства

… с крупными, переломными моментами в жизни природы, общества и человека». 1 Понятие праздника культуры и искусств Праздники культуры и искусств стали также неотъемлемой частью … и эпохам. РОМАНТИЗМ — направление в искусстве конца 18 — начала 19 вв., выступающее против канонов классицизма и характеризующееся стремлением к национальному и индивидуальному своеобразию, к изображению идеальных героев и …

«Чкадилай

юзанач,

Гада т1арам акъвазна.

Пагьливанди и ч1авуз,

Рум гана, ам яргъазна»

Гипербореи (мифический народ на крайнем севере, «за Бореем»,

где никогда не заходит солнце).

Различные авторы локализуют Гиперборею в Гренландии,

высказывались предположения, что Гиперборея располагалась на ныне затонувшем

острове (или материке) Северного Ледовитого океана. Снега упоминаются и в

«Походе Агонавтов» «Внезапно выпадает снег,

когда они достигают заснеженных гор у истоков реки Эридан».

Здесь, в исходном варианте, думаю, был намек на, Абарис — в древнегреческой

мифологии житель Гипербореи, прорицатель и жрец Аполлона.

Обходился без пищи и летал на волшебной стреле, подаренной ему Аполлоном.

Пифагорейцы называли Абариса «Воздухошествующим». Упоминания данного

мифического героя есть у Геродота, Платона, Диодора Сицилийского.

Са кьуьзуьда

явашдиз

Жаваб гана адаз ик1:

• За ваз са сир ахъайда,

Эгер, хва, вав гват1а рик1.

Яхц1ур йикъан мензилда

Ч1ехи са чил ава, хва,

И кьил, а кьил авачир

Ч1ехи са гьуьл ава, хва.

Гьуьлуьн винел гимида

Ацукьнава кьуьзуь кас.

Бязи ч1авуз мурк1адин

Ам аквада к1вале ваз.

Продолжить чтение

В ближайшие месяцы на страницах «Среднего класса» появится новый цикл материалов, посвящённых деловой жизни Дагестана. Нельзя сказать, что бизнес и раньше был обделён вниманием газеты, хотя мы не слишком часто использовали форматы, характерные для собственно деловой журналистики – новости компаний, обзоры рынков, интервью с предпринимателями. Но сейчас по многим причинам для этого наступил подходящий момент.

С эпосом «Шарвили», которому около 2000 лет, лезгины входят в число немногих народов, чей фольклор богат своим древним героическим произведением. Сила позитивного воздействия эпического полотна «Шарвили», сотворенного всенародным художественным талантом на протяжении многих веков, велика. Он сплачивает людей и народы, побуждая в них мужество и любовь к Родине, призывает быть всегда вместе. В знак единства дагестанского народного духа на родине эпического героя, в Ахтах, ежегодно проводится традиционный праздник эпоса «Шарвили», включенный в официальный календарь республиканских праздников. В день праздника в древнем селе откроются творческие и национальные майданы из многих районов Дагестана.

Рамазана Абдулатипова, Имам Яралиев

В текущем году празднику исполняется 17 лет. В с. Ахты съедутся представители руководства Республики Дагестан, муниципальные делегации, гости из многих регионов России, иностранных государств: Турции, Азербайджана, Казахстана, Киргизии, Туркмении, Узбекистана и др.

В настоящее время в с. Ахты активно проводятся мероприятия по очистке, благоустройству и красочному оформлению улиц, скверов и зданий. Реконструируется парк имени Валентина Эмирова, отремонтирован арочный мост Джорса и Дебернарди, которому исполнилось 100 лет. В рамках праздника будут проведены культурные и спортивные мероприятия, выставки народных промыслов, мастер-классы и музейные экспозиции. Ведутся работы по подготовке гостиничных номеров, вывеске вдоль федеральной и республиканских дорог баннеров и красочных плакатов, которые отражают содержание героического эпоса «Шарвили». За два дня до праздника, 28 июля, в молодежном центре «Самур» пройдет традиционный фестиваль-конкурс «Лезги сес», организованный фондом «Просвещение» им. М. Абдулкеримова. В этот же день в Ахтах запланировано проведение круглого стола Горного форума, посвященного Году гор, на тему: «Актуальные проблемы социально-экономического развития горных регионов РФ (на примере РД): концептуально-стратегические, гуманитарные и экономические аспекты».

11 стр., 5266 слов

Новогодние чудеса (3, 4, 5 класс)

… Источник: http://sochinite.ru/sochineniya/prazdniki/novogodnee-chudo Сочинение на тему «Новый год» Подборка сочинений на тему «Новый год» детей 3-4 класса. Сочинение « Новый год» Новый год – это мой самый долгожданный праздник. Я даже … оказался в нашем доме. 2, 3 класс. 5, 6 класс Другие: ← Как я встретил новый год↑ Праздники1 сентября День знаний → Новогодние чудеса Сейчас читают: Сочинение по …

С особым интересом к празднику готовятся все районы Южного территориального округа Республики Дагестан. В целях нравственно-патриотического воспитания подрастающего поколения и его приобщении к истокам культурной и духовной жизни лезгинского народа ежегодно районными управлениями образования проводятся конкурсы на лучшего чтеца эпоса «Шарвили», на лучший рисунок – «Яркие краски Шарвили», «Кукла-персонаж Шарвили, лучшее сочинение на русском и лезгинском языках, лучшее стихотворение о Шарвили и др. В районах проводятся соревнования по различным видам спорта, победители которых будут принимать участие в празднике в с. Ахты.

В день праздника пройдет конкурс на лучший праздничный майдан среди коллективов художественной самодеятельности районов, по результатам которого победители и призеры будут удостоены денежной премии.

На высоком организационном уровне ежегодно проводятся лезгинские, табасаранские, азербайджанские, даргинские, рутульские и агульские майданы. Особое внимание уделяется старинным обычаям и традициям, представляются элементы древней материальной и духовной культуры, а также народный фольклор и танцы.

В преддверии праздника массовые мероприятия проходят и в Сулейман-Стальском районе. В настоящее время там завершаются работы по благоустройству и красочному оформлению территорий, вывешены плакаты, подготовлены баннеры, сувениры, посвященные эпосу «Шарвили».

В рамках Дня героического эпоса издаются книги, брошюры, сборники стихов и иных произведений поэтов и писателей Сулейман-Стальского района. Так, под авторством известного поэта, публициста, общественника и почетного жителя района Сажидина Саидгасанова вышли брошюры «Нам новые нужны герои Шарвили», «Лезгины – внуки Шарвили», содержащие стихи об эпическом герое, его образе и характере. Ежегодно культурный центр «Кюринские зори» выпускает специальные номера журнала, приуроченные к празднованию эпоса.

Сегерханум Османова

Говоря о праздновании Дня родного языка, стоит отметить, что в районе ежегодно проходит научно-практическая конференция. В этом году работа конференции была посвящена теме: «Пути сохранения и развития родного языка в современных условиях в свете изучения лезгинского народного героического эпоса Шарвили. В рамках месячника по родному языку во всех общеобразовательных учреждениях проходили семинары, недели родного языка, викторины, вечера, различные конкурсы, читательские конференции, открытые уроки, выставки книг, рисунков и другие. Нельзя не отметить победителей этих мероприятий. Это Кизил Османова, ученица Герейхановской СОШ №1, занявшая первое место в районном конкурсе на лучшего чтеца эпоса «Шарвили»; Музлифат Абакарова, ученица 10 класса Ортастальской СОШ, победитель конкурса на лучшее стихотворение о Шарвили, и др.

Запомнилась научно-исследовательская работа на тему: «Образ Шарвили в литературе и искусстве», выполненная учащимся 10 класса Ортастальской СОШ Ахмедом Тагировым. Работа была посвящена изучению образа и жизненного подвига эпического героя Шарвили через произведения лезгинских поэтов и писателей, театральные постановки, народную музыку, песни, танцы.

Стоит отметить, что география и идейная значимость республиканского праздника «Шарвили» с каждым годом повышается. Ведь сила народа, как говорится в эпосе, в единстве и сплочённости. А Шарвили призывает нас к справедливости, творению добра, взаимопониманию, объединению людей. Только сплотившись воедино, в созидательном труде можно решить проблемы, стоящие перед нами, устоять перед вызовами времени и сохранить нашу самобытность, культуру, язык, достоинство и достичь процветания Дагестана в составе России. Вот основная идея, лейтмотив эпоса «Шарвили».

Уверены, что круг приобщающихся к непреходящим ценностям, хранящимся у Шарвили, будет все шире и шире.

С праздником Шарвили!