Адамдар к?нделікті т?тынатын суды? м?лшеріне шектеу ?ою ?ажет пе эссе жазу

Дниетануды оытуда ойын технологияларын пайдалануды тжірибелік зерттелуі

Мазмны

Кіріспе…………………………………………………………………………………………………………..3
1	Оыту процесінде жаа технологияларды пайдалану мселесіні теориялы негіздері………………………………………………………………………….7
1.1	Оыту процесінде жаа технологияларды пайдалану мселесі…………………………………………………………………………………………….7
1.2	Дниетануды оытуда жаа технологияларды пайдалану ммкіндіктері…………………………………………………………………………………….12
1.3	Сын трысынан ойлау технологиясы………………………………………………….25
2	Дниетануды оытуда ойын технологияларын пайдалануды тжірибелік зерттелуі……………………………………………………………………………35
2.1	Анытаушы эксперимент материалдарын жинатау, жргізу, нтижесін шыару……………………………………………………………………………………………..35
2.2	алыптастырушы эксперимент материалдарын жинатау, жргізу, орытындылау……………………………………………………………………..42
орытынды………………………………………………………………………………………………..56
Пайдаланылан дебиеттер тізімі………………………………………………………………59
осымшалар………………………………………………………………………………………………61

Кіріспе

Таырыпты зектілігі. рбір мемлекетті болашаы мектебінде шыдалады. Ерте осы елге ие болып, тізгінін стар азаматтар бгінгі мектеп оушысы боландытан, барлы мектептердегі білім беру, саба мазмны, бгінгі жайы, даму баыттары бкіл оамны, мемлекетті назарында.

ХХІ асырды басында адамны оршаан ортамен арым –атынасы крделене тсуде. Сондытан азіргі білім беру жеке тланы адамгершілік – рухани тланы алыптасуын амтамасыз ету арылы жзеге асуа тиіс. Елбасы Н.Назарбаевты 2030 жыла арналан стратегиялы бадарламасында «Біз зімізді болашаымызды жне балаларымызды болашааын андай кйде кргіміз келеді, осыны айындап алатын уаыт жетті»,- деп крсетуі де осы зектілітерден айтылан. Алайда ол тек азіргі дуірде ана емес. Оны ертеден бергі ажеттілік екенініне л-Фарабиді «Тлімсіз алан білімні кні ара» ,-деген сзі айа бола тседі. Сйтіп бгінгі нарыты атынаса кшкен кезде жалпы адамзатты ндылытар мен трбие теорияларына жне озат тжірибелерге сйене отырып, азастанны лтты жне леуметтік экономикалы ерекшеліктерін ескеріп, оам алдына зіні дербестігі мен жауапкершілігін сезінетіндей, лтты сана сезімі оянан, биік парсатты, ар-ожданы мол азамат трбиелеу мір талабы болып отыр.

Оушыа берілетін білімні айнар кзі, бастау блаа бастауыш мектепте. Міне сондытан да бастауыш мектептегі білім беру саба мазмуны, жаа білімді игерту зекті мселелерді бірі.

оамны дарынды адамдара деген ажетін анааттандыру талабы оыту, білім беру жйесіні алдына баланы жеке абілеті мен леуметтік белсенділігіні дамуына жол ашу, шыармашылы тла алыптастыру міндетін ойып отыр[1].

Оыту процесінде ойын технологиясын тиімді, дрыс олдану арылы бастауыш сынып оушыларыны белсенділігін, ызыушылыын, ізденімпаздыын арттыру зекті мселе.

Оушыларды жеке тла ретінде алыптастыруды тиімді жолдарын іздестіру бгінгі жне болашаты талабы. Жеке тланы трбиелеуде оыту процесінде ойын технологиясыны мол ммкіндіктерін тиімді пайдаланан жн. Бл бастауыш сынып малімдеріні саба мазмнын, ойын технологясын йымдастыруды теориялы жне практикалы трыдан мегеруі тиіс.

Сондытан сабатарда тек білімдік масаттарды шешіп оймай, оушыларды жекелік абілеттерін, асиеттерін дамытуды жолдарын арастырып, белсенділігін, ізденімпаздыын, ызыушылыын арттыру ажет. Бл мселелерді шешуде ойын технологиясы маызды роль атарады. Ойындар – оушы бойындаы абілеттерін дамытып, оларды шуіне жол бермей оны рухани кшін ныайтып, мірден з орнын табуа, зін-зі жетілдіруге, зін-зі тануа ммкіндік береді. Сондытанда ойын оушыны шыармашылыын, дербестігін, белсенділігін, ызыушылыын штайтындай болып йымдастырылуы керек. Сонда ана з міріне згеріс енгізе алатын, з бетінше білім негізін мегере алатын жеке тланы алыптастыруа болады.

Бл асиеттерді алыптастыру малімні негізгі міндеті. Себебі білім сапасы-малімдер ызметіні сапасы. Бгінгі жаа дуірді, жааран елді муаліміне ойылатын талапты жгі ауыр. Муалімдер бастауыш саты- оушы тласы мен санасыны арынды дамитын, нды, айталанбайтын кезеі, здіксіз білім беруді алашы сатысы екендігін немі естен шыармауы тиіс. Бл кезеде білім берудегі ала ойан масатымыз-бастауыш сынып оушыларыны ашылмаан абілетін ашу, рі арай дамыту, пнге ызыушылыын арттыру, азіргі заман талабына сай білім беру. Ал заман талабы-зі ізденіп, з бетімен білім негізін мегере алатын, ерікін, шыармашыл тла дайындау[2].

Оыту процесінде оушыларды шыармашылы абілетін, белсенділігін арттыруа, ызыушылыын оятуа, ізденімпаздыын, ойлауын дамытуа, игерген білімін пысытауа баытталан ойындарды тиімді олдану жолдарын іздестіру бізді зерттеу жумысымызды проблемасын белгілейді. Бл проблеманы ккейтестілігі лі де болса педагогика ылымында шешімін таппаандыы, оны бастауыш сынып жадайында з дегейінде толы алыптастааны осы таырыпты «Бастауыш мектепте дниетану сабаында жаа технологияларды пайдалану ммкіндіктері» деп тадауымыза негіз болды.

Зерттеу жмысыны масаты: дниетануды оытуда жаа технологияларды пайдалануды тиімді діс-тсілдеріні тізбегін жасап, оны мектеп тжірибесіне енгізу.

Зерттеу объектісі: бастауыш сыныптаы оыту процесі.

Зерттеу пні: дниетануды оытуда жаа (ойын) технологияларды пайдалану тсілі

Зерттеуді ылыми болжамы: Дниетану пнін оытуда жаа технологияларды тиімді пайдалануа болады, егерде жмыстар тмендігідей баытта йымдастырылса:

• жмыс масатты, жйелі трде йымдастырылып жргізілсе;
• оыту процесіне сйкес жаа технологиялар тадалып алынса;
• ойын технологиясы оушыларды жас ерекшелігіне, танымды ызыушылыына негізделіп йымдастырылса;

Зерттеу жмысыны міндеттері:

1.Оыту процесінде ойын технологиясын пайдалануды теориялы негізін анытау.

2.Ойын технологиясы арылы оушыларды дегейлерін анытау.

3.Оыту процесінде ойын технологиясын пайдалануа баытталан жмыс материалдарымен толытыру.

Зерттеу кздері: зерттеу проблемасына байланысты педагогикалы, психологиялы дебиеттер, ой-пікірлер, жалпы білім беретін мектепті бастауыш сатысындаы білім мазмуны тужырымдамасы, азастан Республикасы бастауыш білімні мемлекеттік стандарты, бадарламалары, оулытар, оу-дістемелік, ылыми оулытар.

Зерттеуді дістері:

• Зерттеу проблемасы бойынша ылыми дістемелік, психологиялы, педагогикалы дебиеттерге теориялы талдау жасау;
• Зерттеу барысында теория мен практиканы байланытстыру, сонымен бірге экспериментальды материалды тандау;
• Жекеленген сипаттамаларды оып білу, эксперимент жргізу, гімелесу дістері мен жазбаша сра-жауап, анкета жургізу дістері олданынды.
• Сыныпта жргізген іс-тжірибелерді сараптау, эксперимент нтижесіне баа беру.

Зерттеу базасы

Зерттеу жмысыны негізгі кезедері

1-кезе 2014 жылды желтосан -2015 жылды апан айлары.

Зерттеу проблемасы бойынша ылыми, дістемелік дебиеттерге жолу жасалып, ылыми-теориялы материалдар жинаталды.

2-кезе. 2015 жылды апан-суір айлары.

Анытаушы эксперимент материалдары дайындалып, жргізіліп, нтижелері делді.

3-кезе 2015 жылды наурыз-мамыр айы.

алыптастырушы эксперимент жргізіліп, жмыс алдын-ала орауа дайындалды, жмыс орытындыланып, зерттеу жмысы аяталды.

Практикалы ндылыы:

• зерттеуді практикалы нсауларын бастауыш сынып муалімдерін оу-трбие процесінде олдануа болады;
• зерттеу нтижелері тжірибелік-педагогикалы эксперимент жргізілген мектепті оу-процесіне енгізілді.

Дипломды жмысты рылымы:

Дипломды жмыс кіріспеден екі тараудан, орытындыдан, пайдаланан дебиеттер тізімінен трады.

Кіріспе блімінде таырыпты ккейкестілігі, зерттеуді проблемасы, объектісі, пні, масаты, міндеті, зерттеуді ылыми болжамы, зерттеу кздері, дістері кезедерінен трады.

Оыту процесінде ойын технологияларын пайдалану проблемаларыны теориялы негіздері атты бірінші тарауда проблеманы психология, педагогика саласында зерттеу дегейі арастырылып, бастауыш сынып тжірибесіндегі ойын технологиясын пайдалану арылы оушыларды белсенділігін дамытуды азіргі жайы туралы мселелер сз болады.

Дниетануды оытуда ойын технологияларын пайдалануды тжірибелік зерттелуі атты екінші тарауда ойынды йымдастыруды діс-тсілдері жне оны тиімділігі туралы айтылды. Жргізілген тжірибелік-эксперимент материалдары, оушыларды жауаптары олданылып, тсілдері айындалып, оларды нтижелері шыарылды.

орытындыда ойын технологиясыны теориялы жне тжірибелік зерттеу жмыстарыны нтижелеріне негізделген тжырым жасалды.

1	Оыту процесінде жаа технологияларды пайдалану мселесіні теориялы негіздері
1.1	Оыту процесінде жаа технологияларды пайдалану мселесі

Оыту тжірибесі педагогикалы рдісті сапасын жетілдіруді талап етеді. Бл орайда іс-тжірибеде ылымда кптеген кзарастар мен нсаулар бар. Сондай бір баыты- оыту процесін технологияландыру. Ол «технология» сзіне тоталу ажет. Бгінгі кні біз лем халы бір кісідей Жаа дуір – Жаа асыр – Жаа мыжылдыта мір сріп отырмыз.

шінші мыжылдыты жастары андай болма? Бл бкіл адамзатты ойландыратыны аны жадай.

Шкрім «Адамны жасы мір сруіне ш сапа негіз бола алады, олар барлыынан басым болатын адал ебек, мінсіз аыл, таза жрек. Бл сапалар адамды дниеге келген кннен бастап трбиелейді» деп есептейді. нды асиеттерге адамды баулу – туан кезден басталса керек. Адамны адам болып алыптасуында ата-аналармен атар трбиеші мен малімні орны зор. Яни, білім жйесіне жктелер жк те жеіл емес. андай істі болсын бастау, оны мірге ендіру оай шаруа емес. рпа трбиесі — бл болаша тірегі, мемлекеттік маызды іс.

Бгінгі кні біз лем халы бір кісідей Жаа дуір – Жаа асыр – Жаа мыжылдыта мір сріп отырмыз.

шінші мыжылдыты жастары андай болма? Бл бкіл адамзатты ойландыратыны аны жадай.

Шкрім «Адамны жасы мір сруіне ш сапа негіз бола алады, олар барлыынан басым болатын адал ебек, мінсіз аыл, таза жрек. Бл сапалар адамды дниеге келген кннен бастап трбиелейді» деп есептейді. нды асиеттерге адамды баулу – туан кезден басталса керек. Адамны адам болып алыптасуында ата-аналармен атар трбиеші мен малімні орны зор. Яни, білім жйесіне жктелер жк те жеіл емес. андай істі болсын бастау, оны мірге ендіру оай шаруа емес. рпа трбиесі — бл болаша тірегі, мемлекеттік маызды іс.

азастанны экономикалы, саяси, мдени дамуына лес осатын, лемдік цивилизацияа ктерілетін білімді де мдениетті, парасатты, денсаулыы мыты азамат трбиелеп шыару – бгінгі мектеп, стаздар ауымыны міндеті. Адамзат рпаымен мы жасайды дегендей, рпа трбиесі ай кезде де халыты мселе болан. Тарихта айтыландай: дарындылар, абілеттілер аса жоары бааланан.

Оу мен трбие сапасындаы малімдерді алдында тран аса маызды міндет — талабы таудай дарынды — тланы іздеп тауып оны жетілдіріп шыару.

Ал, еш нрсеге бейімділігі жо, абілетсіз бала болмайтыны педагогикада да длелденген.

Жеке адамды алыптастыру шін оан не керек? Ол шін оытуды мазмнын жаартатын жаашыл, шыармашыл, ізденімпаз стаз керек.

Міндет – лтты міндетті ктеру, лтты педагогиканы, дет-рып, халы ауыз дебиетін пайдалану, діни дадыларды зерделеп ои отырып намысты, имандылы пен ізгілікті, жат іс-рекеттерге сын кзбен арап, з баасын бере білетін, рухани байлыты астерлейтін, Отанын, з жанясын адірлейтін Азамат трбиелеу. Ол шін лтты мектептерімізде жаа типпен білім беруді жааша діс-тсілмен жргізуіміз керек. Жасыратыны жо соы кезедері мектептерді аттарын гимназия, лицей етіп згертуге мармыз, біра соан лайы білім сапасы, білім дегейі ктеріліп жатыр ма? Мектеп атын згерткенімен жетістіктерге жете алмаймыз. Ендеше, атын згертелік, яни оыту жйесін, мазмнын білім беру технологиясын згерту керек. Баланы ыайына бейімі мен талабы, талантына, абілетіне, дарынына, талап-тілегіне арай лтты трбие, салт-дстр, бабалар тарихын негізге ала отырып, тла алыптастыруа баытталу керек. азіргі педагогика теориясы жаашылдыа бет брып, білім беру мазмны жаарып жаа кзарас, пайда болумен жаа технологиялар мірге келді. Оытуды жаа технологиясын жете мегерген, оны оушыларды жас жне психологиялы ерекшелігіне арай тадап пайдалануды маызы зор,

Педагогикалы технологияны дамыту мселелерін 60 жылдардан бері р трлі жаынан кптеген елдерді: Болгарлы И.Марев, Польшалы Ч.Купесевич, Ф.Янушкеевич, В.Окунь, АШ-ты Скиннер, Венгриялы Л.Сепеш, Ресейлік В.Л.Беспалько, Б.Т.Лихачев, И.П.Подласый, П.И.Пидкасистый, С.И.Высоцкая, азастанды М.Ж.Арыстанов, Ж.С.Хайдаров, Б.Трынбаева, Б.Шбденов, т.б. алымдары арастырады.

Педагогикалы технология соы кезде оыту проблемаларын, трбиелеу мселелерін шешуді технологияландыру мселесіні туындауына байланысты мірге келді. Ал азіргі кезде оыту процесінде технологиялар бір-бірінен ажыратылып, жеке-жеке арауды талап етеді.

Технология – латын сзі, texne- нер, ксіп, шеберлік, logos- ылым, ілім деген маынаны білдіреді. Дниежзілік педагогикалы процесте, ылымда технология ымыны алыптасу, даму тарихына тоталса , ол з дамуын те ертеден, Я.А.Коменскийді «лы дидактика» ебегінен алады. Я.А.Коменский: «Оыту нтижелі болу шін оны техникалы, технологиялы дегейге ктеру керек» -деген болатын[5].

Оытудаы технология ымы, термині, оыту процесінде рал-жабдытарды, техникалы оыту жйесін, ралдарын пайдалану.

Технологияны мні тмендегі ережемен аныталады:

Малім педагогикалы технологияны кмегімен оыту процесінде экспроттарды орнына алдын-ала жоболау, оны іс-тжірибеде пайдалану, айта жаырту арылы жоары нтижеге жетуді жолдарын арастырады.

Малімдер кнделікті сабатарында пайдаланып жрген дістемелік жйе мен кмекші ралдардан педагогикалы технологияны ерекшелігі: оушылар з ызметіні оу-трбие процесі барысындаы рылымы мен мазмнын алдын – ала жобалап, сол жобаны нтижесін болжай алады.

Оыту процесінде технология идеясыны тууы, брінен брын ылыми-техникалы прогресті жетістігін оыту процесіне енгізуін жетілдіру р трлі айматы: теориялы жне практикалы ызметті амтиды. Міне осындай технологияларды атарына ойын технологиясы да жатады [6].

азіргі педагогикалы технология ымы іс-рекетімізге кеінен еніп, жиірек олданылып, практикаа енуде. Дегенмен, оны мн-маынасы туралы пікірлер алуан трлі. Тсіндірме сздікте: «Технология – бл андай да болсын істегі, шеберліктегі, нердегі амалдарды жиынтыы» делінсе, Б.Т. Лихачев педагогикалы технологияны оу процесіне белгілі бір масат кздей сер ететін педагогикалы ыпал деп тсіндіреді. Ал, технологиялы рдісті наты педаогикалы нтижеге жетелейтін бірліктерді (лшемдерді) белгілі бір жйесі ретінде крсетеді жне педагогикалы технология тпкілікті згермейтін механикалы рылым емес, айта бала мен малімні немі трленіп отыратын зара арым-атынасыны зегі, мазмнды йымдастырушы рылым дейді.

ЮНЕСКО-ны анытамасы бойынша, педагогикалы технология – бкіл оыту рдісі мен білімді техникалы жне адам ресурсын оларды бір-біріне зара серін, білім берудегі формасын отайландыру міндеттерін ескере отырып мегеруді жзеге асыруды жйелі дісі. М.В. Кларин «Педагогикалы технология – бл педагогикалы масата ол жеткізу жолындаы олданылатын барлы исынды ілім амалдары мен діснамалы ралдарыны жйелі жиынтыы жне жмыс істеу реті», — деп жазады. Абай атындаы Алматы мемлекеттік университетіні докторанты Ш.Т. Таубаева жне Атырау университетіні докторанты Б.Т. Барсайды пікірлерінше, педагогикалы рдіс технологиясы дегеніміз масат-мддені анытауды жалпы діснамасы негізінде мемлекетті азіргі тада білім беру саласына ойып отыран талаптарына сйкес аныталып, іріктеліп, реттелген оытуды мазмн, форма, діс-амалдарыны, дидактикалы талаптарыны психологиялы-педагогикалы іс-рекеттерді жйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оушыларды тртібіне, оуа ынтасына, оу іс-рекетіне игі сер етумен атар, педагогиканы наты ылыма жаындату, малімдерді интеллектуалды, шыармашылы ызметі болып табылатын педагогикалы іс-тжірибесіні нтижелігіне, жинатылыынатымды сер ететіндей оу-трбие процесіні басты кре тамырыны ролін атарады. Былайша айтанда, педагогикалы технология – оу-трбие процесіні шыармашылыпен тере ойластырылан кптеген факторларды йлесімділігі оыту мен трбиені тиімділігін амтамасыз ететін жанды рамдас блігі (компоненті) [6].

Педагогикалы жаа технологиялар – іс-рекетке, оыту барсыныда жзеге асатын педагогикалы жйені жобасы.

Ал, педагогикалы жйе – тланы жетілдіруге, алыптастыруа баыттау мен белгілі бір масата жету жолындаы арнайы педагогикалы ыпалды йымдастыруа ажетті зара байланысан дістерді, ралдарды жиынтыы. Олай болса, дл азір бізге осы педагогикалы жйені дамыту, оны практикада пайдалану шарт. Жаа буын оулыы кпдегейлі интеграцияланан, дамыта оыту жйесіне негізделіп жасалынан. Бл сол асиетттермен ерекшелінеді.

Педагогикалы технологияны негізі діс-тсіл, амалдарды е тиімдісін р тланы немесе сыныбындаы оушы ажетіне арай аударып, талап-тадап олдануында. стаздар естен шыармайтын негізгі мемлекеттік стандартты талаптарын толы басшылыа ала отырып жмыс істеуінде.

Олай болса, педагогикалы технология – оу-трбие рдісіні шыармашылыпен оыту мен трбиені тиімділігін амтамасыз ететін жанды рамдас блігі. Елімізде болып жатан леуметтік, экономикалы згерістерге байланысты жас рпаа білім беру мен трбиелеу мазмнын тбегейлі жаарту кзделеген. Трбиені, білім беретін мдениетті барлы кешенін тла алыптастыруа баыттау – азіргі жалпы білім беретін мектептерді басты міндеті [7].

азіргі заманы ылыми-техникалы рдісті арыны білім беру жйесіні алдына млдем жаа міндеттер ойып отыр. Ол — з жмыс орнында жне бкіл техникалы тізбекте технологияны здіксіз згерістеріне бейімделе алатын орындаушыны (атарушыны) тласын алыптастыру.

21 асырдаы білім беру жйесі андай болуы керек? деген мселе ркімді де толандырары сзсіз. Американды малімдер ассоциациясыны вице-президенті, доктор А.Урбански білім беруді болаша мратын былайша сипаттайды: «Оыту ойлауа йретуге негізделуі тиіс. Осыан байланысты оу рдісіндегі те маызды кезе – рефлексті емес, басымдылытан ойлау дістері мен амалдарын саналы трде игеруге кшу».

Жаа оыту технологиясы бойынша материал сипаттамалы трде емес, шынайы проблема негізінде берілуі тиіс. Кптеген алым-діскерлер «Методология мселені шешеді» деп есептейді. Бдан баса кейбір белгілі діскерлер «оытуды жаа жйесінде малім назары дрыс жауап алудан оны андай жолмен алынандыын тсіндіруге кшуге ауады», — дейді.

Адами арым-атынастар оу-трбие рдісіні нтижелерін белгілейтін маызды фактор болып табылады. Сондытан жаа технологияны негізі саналатын ізгілендіру мен демократияландыру – мектептегі оу рдісін жетілдіруді басты станымдары.

Балалара ізгілік трысынан арау дегеніміз:

-балалара деген стазды сйіспеншілік, оларды тадырына аладау;

— баланы болашаына, абілетіне сену;

— ынтыматасты, арым-атынас шеберлігі;

— тікелей ысым крсетпеу;

— баланы ынталандыру;

— баланы кемшіліктеріне шыдамдылы крсету.

арым-атынастарды демократияландыру дегеніміз:

— малім мен оушыны те ыта болуы;

— оушыны еркін тадауына ммкіндік ыы болуы;

— ателесу ыы;

— зіндік кзарас ыы;

— «балалар ытарыны конвенциясын» сатау;

— арым-атынас стилі, тыйым салу – баыт беру, басармау – бірігіп те басару, зорламау – йымдастыру, шектемеу – еркін тадау ммкіндігін беру.

Елімізді егемендік алуы нтижесінде оамды мірді барлы салаларында, соны ішінде, білім беру саласында жріп жатан демократияландыру мен ізгіліктендіру мектепті осы кнге дейінгі дадарыстан шыаратын уатты талпыныстара жол ашты.

Бан дейінгі дстрлі білім беру оушылара тек пндік білім, білік, дадыларды белгілі жиынтыын мегертуге ана баытталып, оларды жеке басыны дамуына, тла ретінде алыптасуына кіл блінбеді.

азіргі кезде бізді республикамызда білім беруді жаа жйесі жасалып, лемдік білім беру кеістігіне енуге баыт алуда. Бл педагогика теориясы мен оу-трбие рдісіндегі елеулі згерістерге байланысты болып отыр: білім беруді мазмны жаарып, жаа кзарас, басаша арым-атынас, згеше менталитет пайда болуда.

— Білім беру мазмны жаа рдістік біліктермен, апараттарды абылдау абілеттеріні дамуымен, ылымдаы шыармашылы жне нары жадайындаы білім беру бадарламаларыны натылануымен байи тсуде;

— апаратты дстрлі дістері – ауызша жне жазбаша, телефон жне радио байланыс – азіргі заманы компъютерлік ралдара ыысып орын беруде;

— баланы жеке басын трбиелеуде, оны жан дниесіні рухани баюына, азамат, тла ретінде алыптасуына кіл блінуде;

— мектеп, отбасы жне оршаан леуметтік ортаны бала трбиесіндегі бірлігіне мтылыс жасалуда;

— оамды біліммен бара-бар педагогикалы технологияны кеінен олданылуына жне лымыны рліне мн берілуде. Сйтіп, оытуды технологиясын жетілдіруді психологиялы-педагогикалы баыттаы негізгі ой-тжырымдары тмендегіше сипатталады:

— есте сатауа негізделген оып білім алудан, брыны мегергендерді пайдалана отырып, аыл-ойды дамытатын оуа кшу;

— білімні статистикалы лгісінен аыл-ой рекетіні динамикалы рылым жйесіне кшу;

— оушыа орташа дегейде білім беретін бадарламадан жекелеп, саралап оыту бадарламасына ту.

азір республика оу орындары педагогикалы жымдары сынып отыран кп нсалыа байланысты здеріні алауына сйкес кез келген лгі бойынша ызмет етуіне ммкіндік алды.

Бл баытта білім беруді ртрлі нсадаы мазмны, рылымы, ылыма жне тжірибеге негізделген жаа идеялар, жаа технологиялар бар. Сондытан ртрлі оыту технологияларын оу мазмны мен оушыларды жас жне психологиялы ерекшеліктеріне орай тадап, тжірибеде сынап арауды маызы зор. азірігі білім беру саласындаы оытуды озы технологияларын мегермейінше сауатты, жаа жаты маман болу ммкін емес. Жаа технологияны мегеру малімні интеллектуалды, ксіптік, адамгершілік, рухани, азаматты жне де баса кптеген адами абілетіні алыптасуына игі серін тиигізеді, зін-зі дамытып, оу-трбие рдісін тиімді йымдастыруына кмектеседі.

Бір технологияны зін ртрлі малім трліше: орташа дрежеде, ыпты, дл нсау бойынша немесе шыармашылыпен іске асыруы ммкін. Бл жерде технологияны жзеге асырушыны тлалы компоненті, белгілі бір ерекшеліктері елеулі трде сер етеді, сонымен бірге оушы рекеті – оны абылдауы, ынтасы, штарлыы негізгі роль атарады. рине, нтиже ртрлі болуы ммкін, біра оларды брі де осы технологияны мнін ашып, масатын орындауа жаын болады.

Жоары оу орындарында оу рдісінде педагогикалы технологияны олдануды белгілі тжірибесі алыптасан. Бл болаша маманны ксіптік ызметіні негізі болатын контекстік оыту технологиясы, болаша маманны ксіптік шеберлігін мегеруіне арналан іскерлік ойындар технологиясы, таы баса. Ал, жалпы білім беретін мектептер шін педагогикалы технология мынадай трт басты шартты анааттандыруы тиіс (В.П. Беспалько):

а) педагогикалы технология оытудаы педагогикалы экспромттарды жоюы ажет;

) оушыны оу танымды ызметіні рылымы мен мазмнын анытайтын оу-трбие рдісіні жобасына негізделуі ажет;

б) оу масатын диагностикалы зерттеу жолымен анытап, оны мегерілуі сапасын дл тексеріп баалауды ажет етеді;

в) практикада оу рдісіні толытыын амтамасыз етуі тиіс.

Оыту технологиясын тадап, іріктеу – оушыны оу-танымды іс-рекетін басаруды негізгі бір буыны.

Саба бізді заманымызда да оытуды негізігі трі ретінде ала бермек, біра оны ерекшеліктері мен ммкіндіктері млде жойылан жо, згеріп жааруда. Сол кездерде саба трлерін жетілдіруді трлі жолдары пайда болып, оыту рдісін ылыми трыдан басаруа, оу технологияларын олдануа кіл бліне бастады. Соны айаы соы жылдары мерзімдік баспасз беттерінде оытуды жаа технологиясы туралы біршама маалалар, пікірлер жарияланып келеді.

азіргі заманы оыту технологияларын мегеру — те крделі де за рдіс. Кейде ол малімнен оытуды йреншікті діс-тсілдерінен арылуды талап етеді. Сондытан малімге оыту технологияларын йретуді арнайы ксіби трыдан йымдастыру керек.

1.2	Дниетануды оытуда жаа технологияларды пайдалану ммкіндіктері

«Дниетану» деп айын аталмаанымен, ай кезеде де, бастауыш сынып оушыларына оршаан орта, табиат, адам ебегі мен трмысы жайында білімберіліп келеді. Оушыларды ойын, тілін дамыту осы оршаан орта, табиат материалдарын оытыр, білім беру барысында жзеге асырылады. Дегенмен р кездегі оу-аарту саласыны алдына ойылан талап пен міндеттерге жне оамдаы ылым мен мдениет жетістіктеріне байланысты дниетану материалдарыны бастауыш сыныпта берілу клемі де, мазмны да, оны оыту діс-тсілі де згеріп отырады.

Мінез-лы арылы адамны дниеге кзарасы, таламы, эмоциясы, мтаждыы байалады. Талам оршаан дниені тануа, тсінуге талпынады. Талам кшейген сайын адам тек материалды мтаждыын анааттандырып оймайды, оны рухани мтаждыы да дамиды. Нерлым оршаан дние сырын тсініп, оны мегерген сайын талам да сіп, згереді, дниетаным да кеейе тседі.[6]

Дниетанымды дегейге адамны абылдау, сезіну, ойлау ерекшеліктерімен бірге р адамны апаратты мдениеті де лкен сер етеді. азіргі тада адам санасына ыпал жасайтын хабарлар, мліметтер, жаалытар, ылыми жетісьіктер те кп. Оларды арасында мірге ажеттісін, те керетісін, ылыма негізделген шынайысын тадап тсіне білу жеке бас ерекшелігіне байланысты.

Жеке басты оамды санасына, білім дегейлеріне, психикасыны дйектілігіне арай зін оршаан ортадан керегін тадай білу, тиімді рекет ету ммкіндігі туады. Айтылып отыран саналы кзарас жне дниетану дегейіні ылыми трыда алыптасуы бастауыш сыныптан бастап берілген жйелі білім нтижесінде жзеге асады/9/.

Адам, табиат пен оам арасындаы атынас пен байланысты ылыми трыда мегеру арылы ана оан сауатты атынас жасау ммкіндігі туады. Адам з басыны леуметтік сипатын оамда, оршаан ортада ана крсете алады.

«Адамзатты, оамны пайда болып алыптасуы оршаан табии ортаны ажетті алы шарттарды, жадайларды болуына байланысты…», «…адам мір тіршілігіні ызмет рекетіні негізгі табиат заттары мен табии процестер»- дейді, Д.Кішібеков пен .Сыдыов. Табиатты танып білу, игеру барысында адам оршаан ортаа ауымды , уатты ыпал ете алатын кш екенін жне осы арым-атынас барысында дниетанымы алыптасатынын А.Г.Спиркин, В.С.Степин, Д.П. Горский, А.П. Шептулиен, А.Ф.Файзуллаев ебектері де р саладан длелдейді. Адам тіршілігін кзі- табиат. Осы табиат заттары туралы оып, оны заттарын пайдаланып, екінші бір олдан шыаран заттар жасайды [13].

Табиат заттарын оып білу арылы адам табиат байлыын керегіне пайдаланыды. Сонымен атар бкіл білімін, дадысын, шеберлігін, жмсап, оны ндіру шін ебек етеді. Осыны нтижесінде жасалан заттарды леуметтік мірде олданып, ажетіне жаратады.

ылым мен техника дамыан сайын леуметтік мір дегейі де згереді. Осыны брі табиат байлыын игерудегі адам миы мен кшіні жмысы. Адам, табиат, оам бірттас дние. Ттас дниені з мнінде бір-бірімен байланысты абылдау таным рдісі арылы жзеге асады.

Дниетану ымы диалектикалы дамуды арма-арсылыы мен бірттастыына сйенбей те алмайды. Дние -ол тек бізді оршщаан табиат ана емес, ол-адам, адам мен адамны арым –атынасы, ол-табиат, табиат заттары мен былыстары, ол-оам. р оамны ркендеуіне ойы мен білімі андай керек болса, табиат пен оны байлыы да сондай керек. Осыны зі дниені бір-бірімен байланысты дамитын, оны бір-бірінен бліп арауа болмайтын орта екенін крсетеді.

Дниетану – «дние» жне «тану» деп аталын екі лкен бліктен трады. Алдымен нені танып білу керектігін анытауымыз керек. Оушылара таныталы отыранымыз дние. Сол дниені танып білу дістерімен оларды аруландыру жолын іздестіріп, тиімділерін іс-жзінде олдану керек. Дние- оршаан орта, табиат, бкіл лем .олай болса бан енбейтін, оны рамына кірмейтін бірде бірзат не былыс жо. Адам мір бойы дниені танып білумен, оны таусылмас ерекшеліктерін баылап, байаумен айналысатыны аны. Біра оны сырын тгел біліп шегіне шыа мегеру ммкін емес. Дниені з дрежесінде танып білу р адамны мегерген білім дегейі мен оны мазмнына байланысты жзеге асады.

Адамны рбір даму кезеіне байланысты дниені тану шебері мен оны мнін ыну дрежесі тередей тседі. р кезені психологиялы ерекшелігіне байланысты дниені тану шебері, ммкіндігі де згереді. Дниені з мнінде тану шін адамны санасы, ой-пікірі, білім дегейі даму керек. Керісінше дниені танып білуге байланысты білім клемі мен ым дегейі, сана сезімі, кеейе тседі, адамны кзарасы алыптасады. Сйтіп диалектикалы дамуды арама-арсылыы мен бірттастыы жзеге асады.

Дниені ылыми жолмен тану шін наты объектілерді баылау, эксперимент анализ жасау, абстрактілі ойлау брі атысуа тиіс. «…адам сезім органдарыны кмегімен затты сырты асиеттері мне ерекшеліктерін абылдап, біле алады, оны ішкі мнін , даму задылытарын тек абстрактілі ойлау арылы игеруге болады». Сонда ан дниетаным ылыми теориялы дегейге ктеріледі.

Дниедегі е баалы байлы – адам боландытан, оны оршаан дниеге кзарасы, танып , білу дегейі оам дамуына, табиатты сатауда жне зіні тла ретінде алыптасуында негізгі орын алады. «Оны адамды асиеттері, стайтын жолы, дниеге кзарасы, масат –тілектері, мінез-лы, оамда, баса адамдар арасында мір сру барысында алыптасады». Сондытан да дниетанымды дрыс алыптастыру бастауыш мектеп абырасынан басталады да, мір талабына, ылым дамуына орай жаласа береді. Дниетану пні бастауыш мектепте оылатын пндер арасында алатын орны маызды екендігін круге болады.Сол себепті бгінгі тада пнге ойылып отыран негізгі бадарламалы талаптара тоталып кетуге болады.

оршаан дние білім-аймаы бастауыш сынып оушыларына здерін оршаан луметтік, табии орта туралы, ондаы адамны алатын орны жне психологиялы, леуметтік болмыс туралы бірттас кзарасты алыптастыруда шешуші орын алады.

Пнні негізгі масаты – оушыларлды леуметтік тжірибесін дамытып, «адам-табиат-оам» арасындаы байланысты ындыру. Осы негізде оушыларды тіршілік ортасына деген дрыс арым – атынасын трбиелеп, з басыны ерекшелігі мен ммкіндігін, абілетін ааруа жадай жасау [1].

Білімділік:

— оушыларды табиат, адам, оам жайындаы тсінітерін дамыту, оларды жас ерекшеліктеріне сай ылыми жаратылыстанушылы, оамды, тарихи ымдарды мегеруге баыт беріп, айналадаы лем туралы бірттас кзарастарын алыптастыру;

— оршаан дние заттары мен былыстарыны бір –біріне тигізетін серін ындыру;

• оршаан дниедегі адамны шешуші ролі туралы тсініктерін алыптастыру;
• оушыларды жас ерекшелігіне сйкес, лемдегі заттар мен былыстарды себебін, сапасын, асиетін аша білуге баулу;
• экологиялы, экономикалы білім беру.

Трбиелік:

• оушыны зін оршаан дниеге адамгершілік трысынан атынасын алыптастыру;
• оршаан орта заттары мен былыстарыны маызын тсіндіріп, ол туралы ылыми ым беру арылы оушыларды зіндік «Менін» ынуа жадай жасау,
• оушыны оамдаы, отбасындаы орнын білуге трбиелеу;
• оушылара адамгершілік, ебек, отансйгіштік, эстетикалы трбие беру;
• оушылара экологиялы трбие беру, экологиялы мдениетін алыптастыру;
• оушыларды табиатты орауа, табиат байлытарын немді, тиімді пайдалануа трбиелеу.

Дамытушылы:

• оушыларды табиат пен оам жне адам арасынндаы жете тсінуіне, оларды жекебасты жне психологиялы ерекшеліктеріні, ылыми кзарастарыны алыптасуыны алы шартын жасау;
• объектіні жалпы белгілеріні ішінен е негізгісін ажырата білу, салыстыру, орыту, ылыми мтінні е негізгі тйінін ыну, кез-келген былысты уаыт пен кеістікте тетінін тсіну сияты оу дадыларын алыптастыру;
• оушыларды оршаан дниені здігінен танып, баылауларына жадай жасап, заттар мен былыстар арасындаы байланысты ынуына , оларды себептерін ашуын, байаанын длелдеуге ммкіндік туызу.Осы арылы оларды ізденушілігін, тапырлыын , шыармашылыын дамыту.[2]

Пнді оыту мынадай натылы міндеттерді шешеді:

• оушыларды индивидті асиеттері, сапалары, абілеттері, ммкіндіктері жне дамуы туралы ылыми тсініктер алыптастыру , зіні кіл-кй ахуалына , денсаулыына деген дрыс арым-атынасын трбиелеу, іс-рекетін дрыс басарып йымдастыруа йрету;
• табиат былыстары мен объектілеріні алуан трлілігі, оларды асиеттері, сапалары, кйлері, туралы ымдарды мегерту, табиа объектілер мен былыстар арасындаы зара байланыстылыты, туелділікті, оларды уаытты жне кеістік згерістерін тсінуін амтамасыз ету, оушыларды экологиялы мдениеті мен экологиялы стилін трбиелеу;
• оушыны леуметтендіріп, оны жеке бас тласыны барлы жатарын, е алдымен , адамгершілігін, ебекке лшынысын, ебек ете білуін, эстетикалы сезімдерін трбиелеу.

рине бл міндеттер р білім аймаымен шектеліп, жеке-жеке шешілмей, бір-бірімен астасып, байланысып шешілетіні тсінікті.

Оушыа берілетін білім , білік жйесі адам-табиат-оам тізбегінен тратын ш іріленген дидактикалы бірлік трінде топтастырылан. Сйкес бірліктер мазмны сыныптан –сыныпа арай тек ткенді айталап, аздап тередету ана емес, жаа малматтар, тсініктер, ымдар осылып кееюі жоарылау принципі негізінде крделенді. Мысалы, 1-сыныпта табиаттаы згерістер туралы берілсе, 2-сыныпта табиаттаы згерістерді зара туелді байланысы, сімдік жне тірі аза , оларды кбеюі, суі дамуы, 4-сыныпта тірі аза мен орта туралы бір-бірімен генетикалы байланысы бар ымдар беріледі.

Бл пнні негізгі масаттарыны бірі-оушыларды зін оршаан дние туралы наты деректерге, ылыми шындыа негізделген тсінігін алыптастыру. оршаан дниені танып білуді негізгі кзі- баылауа, байауа, тжірибе жасауа, кріп сезініп мегеруге негізделеді. Осы арылы оушыларды жас ерекшелігіне сай ізденушілік абілеттеріні дамуына жадай туызу. Алашы 1-2- сыныптарда негізінен оушылара тікелей сер етіп, оны кнбе-кн кріп, сезініп, абылдайтын, баылауына жеіл, тсінігіне ауыр сопайтын білім жйесі берілсе, бл ымдар 3-4 сыныптарда клемі жаынан кеейтіліп, рбір нысандар мен былыстарды е басты ерекшеліктері, оны себептері, тірі табиат пен лі табиат байланыстары, табиаттаы згерістерді бір-бірімен байланыстары, тірі табиат тіршілігіне оршаан дниені тікелей сері, оршаан ортаа арай тірі азаны икемділігі, тіршілікке ажетті талаптар, т.б. ылыми ымдармен крделеніп, тередей тседі[2].

Бастауыш сынып оушыларыны психологиялы даму, есте сатау ерекшеліктеріні зі натылыа, деректілікке негізделетіні ескерсек,дниетану пнінен білім беру арылы оушылар мегеретін білімні крнекілік, ылымилы, жаыннан алыса, натыдан дерексіздікке арай даму талаптары амтамасыз етіледі.

оршаан дние заттары мен былыстары бір-бірімен тікелей байланыста, сабатастыта аралып, кірктіре оытуды талап етеді. Оушылара лемні жеке заттары, былыстары туралы білім бере отырып, адамдарды бір-бірімен атынасын , адам мен табиат арасындаы тиімді-тиімсіз іс -рекеттерді, адамны табиаттаы жне оамдаы орнын тсіндіру барысында оларды айналадаы лем туралы бірттас кзарасыны алыптасуына жадай жасайды.

Оушылар дниетану пнінен білім алу барысында табиат былыстарына, тірі азаны тіршілік рекетіне , оларды тіршілігіні жыл мезгіліне байланысты згеруіне , адам мен табиат трлері арасындаы атынаса баылау жасап, жргізеді. Осы байаулар негізінде здеріні ой орытындыларын жасауа , алан ымдарын тжырымдауа талпынады. Бл біріншіден оларды жйелі ойыны жетілуіне сер етсе, екіншіден сздік орны молаюына , тіл байлытарыны дамуына жадай жасайды. Тіл ойды жемісі екендігін ескерсек, бастауыш сынып оушыларыны крген, байаан наты нысандар мен былыстарды сипаттап, гіме растыра алуы оларды болаша логикалы ойлау процесіні бастамасы болып табылады.

Оушылара дниетану пнінен білім беру бірнеше жолмен жзеге асырылады. Бадарлама оушыны здігінен жмыс істей білу біліктерін алыптастыруа ерекше кіл блінеді. Дниені танып білуді логикалы діс-тсілдері, зерделеуді ылыми дістері мен тсілдері дербес мазмн ретінде оытылып, оларды бкіл оу материалдарын зерделеуге берілетін уаытты 20-30 процентін алатын лабораториялы , сараманды , оамды пайдалы жмыстарда, топсаяхаттарда іс жзінде олданылып, бекіту кзделеніледі.

Дниетану пніне аптасына 2 саат, жыла 68 саат блінген. Дниетану пніні ала ойан масаттарын жзеге асыруда жаа технологияларды орны еркше екендігін атап туге болады. Атап тсек: ойын технологиясы, сын трысынан ойлау технологиясы, дамыта оыту технологиясы.

Ойын технологиясын пайдалану арылы сараманды жмыстар йымдастыру, тжірибелер жасау арылы оушыларды логикалы ойлауын, здігінен жмыс істеу абілеттерін дамытып, оларды жекебасты белсенділігіне жол ашу, р трлі жадаяттар барысында баламалы шешім табу ммкіндіктеріні дегейінктеру, салыстыру, тжырымдау, орытынды жасау дістерін олдану арылы заттарды сапасын, кйін састыын, айырмашылыын ажырата білу абілеттерін дамытуа болады.

Дниетану пнінде ойынды оыту процесіні кез-келген кезеінде олдануа болады. Мысалы, жаа материалды мегерту, й тапсырмасын тексеру, оушы білімін тексеру, бекіту, тиянатау, жаа материалды игеруге дайынды т.б. кезедерде саба масатына сйкес пайдалануа болады . Ол материалды жете мегеруге, жеіл , тез игеруге, есте сатауа ммкіндік береді. Ойын барысында оушы зін-зі крсетуге, зін-зі трбиелеуге, зін-зі еркін стауа, з ммкіндігін баалай білуге, басаны ойын таразылай білуге ммкіндік алады. Сондытанда дниетану пнін оытуда ойын технологиясын пайдалану арылы жетістіктерге ол жеткізуге болады. Ойын трлерін олдануа шек ойылмайды. Мысалы, лтты ойындар, стел стінде ойналытын ойындар,т.б. [27].

«Кім болам?» ойыны.

Татаа суреттер ілінеді.

Татаа шыан оушы зіне найтын мамандыа сйкес суретті тадап алады да, оны артында берілген тапсырманы орындайды. Тапсырманы орындаан оушы сол маманды иесі болып есептеледі.

«Асйек» ойыны . Ойына толы класс атысады. Алдын — ала берілген сраа сйкес кестедегі торкзде сзді немесе былысты, заттарды аттарыны орнына «асйек» тыылып ойылан. Кім сол сзді дрыс тапса, сол «асйекке» ие болады. Кім «асйекті» кп тапса, сол жеімпаз.

«ажайып алаы» ойыны.

Жргізуші дгелектерді айналдырады да, тотаан жерге сйкес келген тапсырманы орындау сынылады. Мны татада дрыс орындаан оушы дгелекті айналдырады. Егер ол ате жіберсе, оны атесін тзеген оушы дгелекті айналдырады. Ойын осы ретпен рі арай жаластырыла береді.

Бйге алу –ойыны

атты ааза жіп арылы бекітілген екі атпен жарысады. Межеде елімізді туы тр. Оушылар има аазда жазылан тапсырмаларды алып оып, тез орындауа мтылады. Дрыс тез орындаан оушы туды алып, жеіске жетеді.

ыз уу- ойыны.

Алдымен сратар оылады. Содан кейін тапсырма шарты оылады. Ойын шарты оушылара тсіндіріледі. Алдымен ыз бала тапсырманы оып орындауа кіріседі, содан кейін алан ер балалар тапсырмасын орындауа кіріседі. ыз баладан брын тапсырманы орындап болан бала ызды уып жеткен болып есетеледі. Егер ыз бала ер балалардан брын орындап болса онда ер балалар ызды уып жете алмааны. ыз бала жеіске жетеді.

Хан талапай — ойыны.

Асыпен ойналатын ойын трі. Бл ойына номерленген асытар алынады. Номерге байланысты карточка алынады. Асы жерге шашылады , ал балалар талапайлап асы алып , номері бойынша тапсырманы тездетіп орындауа кіріседі. Кім бірінші болса сол оушы жеіске жеткені.

Теге алу –ойыны.

Бл ойынды салыстыру, ерекшелігін, састыын, айырмашылыын крсетуге байланысты оладнуа болады.Татада теге суреті ілініп трады. Тапсырманы алып, кім брын орындаса сол тегені алады.

Аран тартыс –ойыны.

Татаа аран суреті салынады. Оушылар екі топа блінеді. Аран ортасы белгіленіп трады, екі жаанда те тапсырма ілінген. Оушылар кезектесіп келіп тапсырмаларды орындайды, ай топ тапсырмаларды бірінші аятаса сол топ жеімпаз болады.

Оыту процесінде сонымен атар сзжмбатар, ребустар шешуді йымдастыруа болады. Жоарыда крсетілген ойындардан баса да кптеген ойындарды малім шеберлікпен икемдеп пайдалануына болады , ойынны тріне ешандай шек ойылмайды.

Таырыпа сай жргізілген ойын трлері оушыны ойлау белсенділігін, ізденіипаздыын арттырады, ызыушылыын оятады. Содытан малім оыту процесінде ойын трлерін орнымен олданса, оушыны ынтасын, сол пнге деген ызыушылыын, сйіспеншілігін арттырады.

Бастауыш сынып оушыларыны мектепке келгенге дейінгі негізгі рекеті-ойын десек, оыту процесінде оларды біртендеп ойын рекетінен оу рекетін орындауа бейімдеу тиімді. Ол оыту процесіндегі ойын технологиясы арылы жзеге асырылады.

Адамзат мдениеті ойын ретінде пайда болды жне ойын арылы дамуда деген пікір И.Хейзинг айтты[5].

Ойын, оу мен ебек атырындаы –адам іс-рекетіні е негізгі трі, бізді мір сруіміздегі ажайып крініс.

Ойын рекеті адамзат тжірибесінде тмендегідей ызметтер атарады:

• кіл ктеру ызуушылыын ояту;
• арым-атынасты;
• зін-зі крсету, з ммкіндігін жзеге асыру;
• р-трлі иындытарды жеу;
• зін-зі тану ммкіндігі;
• жеке тланы мірлік орнын, позициясын згертуіне, жеке тла рылымыны згеруіне кмектеседі;
• жалпы леуметтік-мдени ндылытарды игеруге ммкіншілік береді;[3].

Кптеген ойын трлеріне негізінен трт трлі басты белгілер сипаттары тн;

• Еркін дамымалы іс-рекет, баланы з алауы бойынша ана жзеге асатын процесс;
• Жоары дегейде дамыан белсенді іс-рекет;
• Іс-рекет эмоциялы ктерікі кіл кйде жреді, жарыс, бсекелестік, эмоциялы кш-жігер жмсалады;

Ойын мазмны бейнелейтін тура жне жанама ережелерді болуы;

Ойын рекетіні психологиялы механизмі зін-зі крсету, зін-зі айындау; зін-зі реттеу, зін-зі жзеге асыру сияты жеке ажеттілігіне сйенеді[7].

Ойын психогендік тртібіні яни жеке тланы ішкі убылысына тн форма (Д.Н.Узнадзе)

Л.С.Выготский пікірінше «Ойын-баланы, іштей леуметтену кеістігі, леуметтік талап-тілектерді мегеру ралы».

Ежелден-а ойынды оыту дісі ретінде, аа рпаты жас рпаа іс-тжірибесін беру кзі ретінде пайдаланан. Ойын халаты педагогикада мектепке дейінгі жне мектептен тыс мекемелерде кеінен олданылады. Ойын баланы барлы маызды аыл-ой рекеті, онда баланы барлы абілеттеріні дамуына, ойында айналасындаы дние жайында тсініктері кееюіне, тіліні дамуына, рбыларымен жаындасуына кмектеседі[12].

азіргі кезеде оыту процесіні белсінділігі мен арынын арттыруда мектепте ойын рекеті тмендігедей жадаяттарда олданылады:

оу пні бойынша таырыпты, тіптен ттас тарауды, негізгі ымдарды мегеру шін дербес технология ретінде;

нерлым ке ауымды технологияны блшегі ретінде;

оу жмысы, не саба ретінде, болмаса оны блшегі трінде (кіріспе, жаа сабаты тсіндіру, бекіту, жаттыу, баылау);[10].

Оыту процесінде олданылатын ойыны негізгі масаты бадарламада аныталан білім, дадылар жайында тсінік беру, оларды алыптастыру, тиянатау жне пысытау. Міндеті оушыны ызыушылыын оятып, белсінділігін арттыру масатында іріктеліп алынан наты мазмнмен аныкталады[16].

азіргі кездегі оытуды ойын формасын зерттеуді мні мен міндеті оны трлерін: имитациялы, символды жне оу-зерттеу деп бле отырып, осы оу ойындарыны технологиясын талдау болып отыр.

Оытуды ойын формасын олдануда екі жаты дидактика байалады: біріншіден, ойнай білу шін, йретуді ажеттілігі, екіншіден, оушыны ойнай отырып зіндік білім алуы, мір тжірибесін жинатауды ажеттілігі[17].

Бгінгі кш дидактика саласындаы фундаментальды мселелерді бірі-білім берудегі ойындар технологиясы болып отыр.

Ойын оыту рдісінде оытуды рі формасы, рі дісі ретінде дербес дидактикалы категория бола алады.

Балалар ойыны тланы мнді рекеті ретінде арастырылады.

Ойын теориясы мен практикасын отанды жне шетелдік педагогтар, психологтар, социологтар, зерттеуде. Мысалы: Д.Б.Эльконшіні «Ойын психологиясы», И.Хейзенгті «Ойыншы адам», Э.Бернні ебектері жазылды[10].

Ойын теориясы зерттеуші Ресей ылымдары: А.В.Вербицкий, Т.В.Кудрявцев, И.П.Пидкасистый. азастанды ылымдар: Н.К.Ахметов, Ж.С.Хайдаров т.б.

ылымдар, жаашыл педагогтар, малімдер ылыми зерттеу жмыстарында берік білім беруді, оу белсенділігін арттыруды маызды жолдарыны бірі ойын элементтерін тиімді пайдалану екендігін байатады.

«Оу-ралдарыны мінезі-мектеп мінезіні айнасы»- деп ататы лы педагог –психолог М.Жмабаев айтандай, бізді берер білім, трбие жолына пайдаланатын дістемелер мнді, жмыр болу керек. [14]

Балаа тадалан білім баланы аылына лайытап, талабын шабыттандыратындай, ойын аятарлы, іскерлігін дамытарлытай, бастаан істі нтижесіне жетуге тырысарлытай нрлі болуы керек.

Олай болса, балаларды, ымына абылдауына сйкестендіріп, ойын йымдастыру ажет. дейі йымдастырылан ойындар баланы аылын, дниетанымын кеейтеді, мінез-лын, ерік-жігерін алыптастырады.

Ойынды малім баланы ойлау іс-рекетін жандандыруа арналан дістемелік тсіл ретінде олданады.

Педагогты балалар ойындарындаы ролі те маызды жне зінше ерекше. Ол кбіне ойынды йымдастырушы, ойынны мазмны жніндегі аыл-кеесшісі, балаларды даулы нрселерін шешіп беретін діл тршісі, сонымен бірге ойын барысында оларды жолдасы да бола алады.

Малім балаларды ойын стінде р алуан сезімдер мен эмоциялы кйге бленетінін (уану, ренжу, матан ету, риза болу, ызану кіну)жне бл сезімдерді ойындаы тыса немесе тылыса, кмек крсетуге не кмек алуа байланысты болатынын есте стауы ажет. детте ойын стінде команда мшелері арасындаы арым-атынастар алыпа келеді. Дегенмен, ойын барысында арым-атынасты жаымсыз жаы да туындауы ммкін. Балаларды бсекелес тобы танылып оларды келесіз рекеттерге итермелейді. Мысалы, арсыластары тан жадайда ыза, ызаныш пайда болып, кез-келген, тіпті ділетсіз дістер арылы з тобын жеіске жеткізуді жолдарын іздестіреді.

Ойын технологиясыны жай арапайым ойыннан айырмашылыын оларды мнді белгілеріні болуы. Олар: наты ойылан оыту масаты мен соан сйкес оны педагогикалы нтижесіні длелденуі ммкін; оу-танымдылы баыттылыымен сипатталатын, айын трде бліп крсетуге келеді.

Ойын мірде те ерте жастан зінен-зі басталып, адамны ксіпті толы мегергенше жаласады. Ойын оытуда алдыы технологияларды маызды блігі болып табылады.

Оыту процесіндегі ойынны келесі тобын бліп крсетуге болады:

• білім берушілік, оыту йретушілік, жаттыу, баылау;
• танымды, трбиелік, дамытушылы;
• репродуктивтік, продуктивтік, шыармашылы;
• арым-атынасты;

Бастауыш сынып оушыларына арналан ойын технологиясы мазмныны сипатына барлы ойн технологиясы енеді, кіреді, кіріктіріледі.

Басару типіне арай: барлы бадарламасына дейін.

йымдастыруды формасы бойынша: барлы формасы.

Балаа атынасына арай: еркін трбие.

олданылан діс-тсілдерді тріне сйкес: дамытушылы, ізденімпазды, шыармашылы.

Модернизациялы баытына арай: белсенділігін арттыру.

атынасушыларды категориясына сай: кпшілік, барлы категориялар.

Масатты трде бадарлау спектрі:

-дидактикалы: танымды рекет, таным, білімін ктеру, білімін кеейту;

-трбиелік: ерік-кш жігерін, з бетінше ебектену, іздену, оу, зін-зі трбиелеу, адамгершілік, эстетикалы, дниетанымды баыттылыын алыптастыру, ынтыматастыты, жымшылдыты, арым-атынас жасауы, ашытыы;

-дамытушылы: зейінін, есте сатауын, тілін, ойлауын салыстыру, састы, йасты табу, шыармашылы абілетін, сезімін дамыту, оу рекеті себепкерлігін дамыту;

-леуметтендірушілік: оамды нормаларды мегеруі мен жалпы адамзатты ндылытарды игеру масатында оамды пайдалы ебекке , іс-рекеттерге араласу, тарту, ортаны жадайына бейімделу,зін-зі реттеу, арым-атынас жасауа йрету. [10]

Ойын технологиясыны рылымы жаынан мына негіздерге сйенеді:

1.Балаларды іс-рекетінде ойын трлерімен оуды байланыстыру жне біртендеп ызыты, жеіл ойындардан ойын тапсырмалар арылы оу-трбие мселесін кшу.

2. Ойынны шарты мен оу міндеттеріні біртіндеп крделенуі.

3. Берілген тапсырмаларды шешуде баланы аыл-ой белсенділігіні кшеюі.

4. Оу мен трбиені масаттарыны бірлігі.

дістемелік дебиеттерде берілген жне бастауыш сынып малімдеріні тжірибесінде пайдаланып жрген ойындар те кп. Алайда оларды барлыы бірдей бгінгі кнні талаптарынан туындап отыран білім мазмныны згерістеріне, сондай-а оушыларды жас жне психологиялы ерекшеліктеріне сйкес келе бермейді. Сондытан ылыми трыда негізделген дидактикалы ойындар трленіп срыптап, ой елегінен ткізе отырып, ойындар жйесін жне оларды пайдалану дістемесін сыну ажет. [20]

Тменгі класс оушылары еліктегіш келеді, жааны жандары сйеді. Сондытан да малім саба беруді дістерін немі жетілдіріп, оны трлері мен тсілдерін згертіп отырса, оларды сабаа деген ынтасы артып, ізденімпазды дадысы жетіле тседі.

Ойын араласан сабатарда балалар здерін еркін стап, оларды білуге деген белсенділігі артатыны байалады. Ойын стінде бала зін-зі мытып, сыныптаы іс-рекетке ден ойып, згелермен еркін ынтыматасып, бірге ебек етуге штар болатындыы байалады. [21]

Ойын — балалар шін зіне тн жру барысы, масаты, маызы бар рекет. Мндай ойындарды йымдастыру ашанда тмендігідей масатты кздейді:

-танымды, яни болада тану, іздену рекетін дамыту;

-трбиелік, яни лкендерделен немесе з турыластарымен арым-атынас жасаанда ажетті негізгі дадыларды, адамгершілік асиеттерді алыптастыру. [22]

Оыту процесінде онданылатын рбір ойынны маызы мынада:

1.Ойын — оушыларды оршаан дние туралы тсінігін кеейтеді, оны бекітіп, натылай тседі.

2.Ойын — оушыны ойнай білуге баулып, сздік орын молайтады, аыл-ой ызметін алыптастырады.

3.Ойын адамгершілікке трбиелеу ралы болып табылады. Дидактикалы ойын ережелері балалардан стамдылыты, тртіпті ажет етеді. [17]

Оыту процесінде тиімді олданылан ойын трлері малімні тсіндіріп отыран материалын оушыларды зор ілтипатпен тыдап, жемісті мегеруіне ыпал етеді. йткені бастауыш сынып оушыларды жас ерекшеліктеріне байланысты ойына те ынталы келеді. Балалар тез сергіп, тапсырманы жылдам, дрыс орындайтын болады.

Жасы ойына бала шын ниетімен кірісіп тгелдей беріледі.Ойын процесінде балалар кптеген малмат алады, р трлі дадылар мен шеберліктерді мегереді, сан алуан иындыты жеуге, тзімділікке йренеді.Соны нтижесінде мны брі бірте-бірте детке жне дадылы іске айналады. [24]

Ойын бала трбиесінде алатын орны ерекше.Ойын арылы тапырлы, шапшады, ебексйгіштік сияты асиеттермен атар аыл-ой трбиесі де жзеге асырылады. лы педагог А.С.Макаренко: «Балалар ойында андай болса, скенде де сондай болады» — дей келіп, балалар жымын трбиелеуде ойынны ерекше орын алатындыын айтан болатын.

Ойын технологиясы оушыларды з бетінше жмыс істей білуге дадыландырады, ойлау абілеттерін, ізденімпаздыын арттырады, сздік орларын молатуа кмектеседі[12].

Оыту процесінде ойын технологиясын олданып бастауыш сынып оушыларыны пнге деген ызуушылыын арттырады, белсенділік танытып, бадарламалы материалды ажетті дегейде мегеруіне ыпал етеді.

Ойын технологиясыны тиімділігі оларды сабаты р кезеіндегі орны мен міндетін, масатын дл анытауа, оны олдануды теориясы мен практикасын бастауыш сынып маліміні жетік мегеруіне, шеберлік танытуына, ойына ажетті материалдарды алдын-ала дайындап алуына, ойын процесіне оушыларды белсенді атыстыруа байланысты./18/

Ойын технологиясын оыту процесінде пайдалануды тиімді жатарыны тізбегіне беруге болады. Олар:

• материалды жеіл, тез абылдайды;
• ызыушылыы, белсенділігі артады;
• сздік оры молайып, байланыстырып сйлеуі алыптасады;
• танымды, ізденімпазды рекетін дамытады;
• стамдылыа, шыдамдылыа, тртіптілікке шапшадыа баулиды;
• арым-атынас жасай білуге йренеді;
• ыптылыа, тиянатылыа, жауапкершілікке, жолдастыа трбиелейді[19].

Ойын технологиясын оыту процесінде пайдалануды тиімділігімен атар кемшілігіні де тізбегін беруге болады. Олар:

• оу рекетін тек ойын трінде абылдайды;
• материалды ойынсыз тсінуі иындайды;
• менменшілдік, ызанышты асиеттеріні пайда болуы; т.б.

Тмендегі шарттар орындаан жадайда ойын технологиясын оыту процесінде пайдалануды тиімділігі артады:

-егер бастауыш сынып малімі балаларды ойын рекетін йымдастыру жолдарын мегерсе;

-егер ойыны трлі типтеріні зара рекеті амтамасыз етілсе;

-егер бастауыш сыныптарда олданылатын ойындар жйесінде басымды дидактикалы масатты кздесе;[14]

Дидактикалы материалдаы ойындар бастауыш сынып оушыларыны мегеруіне иынды келтірген жадайда малім з шыармашылыын пайдаланып, р алуан ойындарды растырады. Бл баытта бастауыш мектеп оытушыларыны жргізіп жатан іс-тжірибелері айтарлытай. Алайда, р трлі мектептерді бастауыш сыныбындаы оу-трбие жумысыны мазмны мен йымдастырылуын за зерттеу ойындарды детте білім жне трбие масаттары шін жеткіліксіз пайдаланып, келе жатаны, сонымен атар, ойын элементтерін оу процесінде олдану технологиясын лі де жетілдері тсуді ажеттігін крсетеді/25/.

Оушыларды пнге деген ынтасын арттырып, оны дамыту кптеген дістемелік жмыстарды нтижесінде ана іске асады. Соны ішінде сабаты ызыты туін амтамасыз ететін бір діс- ойын технологиясын пайдалану.

Ойындар-кпсалалы, крделі педагогикалы былыс. Оны балаларды оыту дістеріні бірі, оларды жан-жаты трбиелейтін ралдарды бірі деп айтуа болады.

Ойын оыту процесінде діс ретінде екі трлі масатта олданылады: ойын трінде жне дидактикалы немесе автодидиктикалы ойындар/13/.

Ойын трінде малім йрететін таырыпа оушыларды ызыушылыын, зейіні арттыру масатында р трлі діс-тсілдерді олданады. Атап айтанда, малім ойын ситуцияларын туыза отырып, р трлі заттарды крсету арылы суратар ойып, затты крсетіп,тсіндіріп ойын сюжетін растырады. Ойындарды барлы сабатарда олданады.

Педагогикалы зерттеулерге сйенсек, кіші мектеп жасындаы балаларды шыармашылы даму, ойлау абілеттеріні біршама жоары дрежеде болатындыын, яни олар заттар мен былыстарды тек сырты асиеттерін ана емес, сонымен атар оларды ішкі байланыстарын, арым-атынастарын жасы абылдауа ммкіндіктері бар екенін байауа болады.Аталмыш асиеттерді тек оу процесі арылы ана емес, сонымен атар ойын ойлау кезінде де, сіресе, арнайы йымдастырылан ойын барысында да баланы бойында алыптастыруа болады, йткені кіші мектеп жасындаы балаларды мартып кірісетін іс-рекетіні трі –ойын

Республикада оыту мазмны жаартылып, жаа буын оулытарыны негізін де жасалан бадарламалар бастауыш мектепті жаа жйеге кшуін, рбір малімнен жааша жмыс істеуін, батыл шыармашылы ізденісін, оушыларды белсенділігі мен ызыушылыын арттыруды талап етеді.

Ойын арылы жмыс жасауа йретуде белгілі педагог-психолог Иохан Кейзинг, Д.Б.Элькони, Эрик Берн, Вербицкий, Т.В. Кудравцев, И. П. Пидкасистый, Н. К.Ахметов, Ж. С. Хайдаров, Ж.Аймауытов ебектерінде ашып крсетілген

Ойын технологиясы -кп салалы, крделі педагогикалы былыс. Ойын технологиясын балаларды оыту дістеріні бірі, оларды жан-жаты трбиелейтін ралдарыны бірі деп айтуа болады. Сондытанда оыту процесіні мазмнына сйкес ойын технологиясын пайдалану маызды орына ие. Бастауыш сынып оушылары лі де ойын баласы, сондытан малім оларды жалытырмай р трлі ойын трлерінен сабаты ызыты рі трлендіріп ткізуі ажет.

Ойын технологиясы оушыларды ой-рісін дамытып, ойлау абілетін арттырумен атар, йретілген, тілген, жаа таырыптарды саналы да берік мегеруге лкен сер етеді. Ойын технологиясы оушыларды шыармашылы ойлау абілеттерін жетілдірумен атар, сздік орларын молайтып, сауаттылыа, ізденімпаздыа бауиды. Оушылар ойын ойнау барысында мегерген білім, білік, дадылармен атар, оны практикада дрыс, орынды олдана білуге йренеді. Ойын технологиясы оу пндеріні мазмнымен тыыз байланыста жргізілгенде ана дрыс нтиже береді.

1.3	Сын трысынан ойлау технологиясы

«Білім туралы» Зада Мемлекет ерекше дарынды азаматтарды элитарлы білімін, оны ішінде шетелде білім алуына ажетті жадайды жасайды деп пайымдаан. Заны бл ккейкестілігін азіргі мір крсетіп отыр. Соан орай, бгінгі тада жаа технологияны оып-йрену, болаша стаздарды шыармашылы ойлауын дамыту, ксіби білімін, шеберлігін жетілдіру, немі ізденіс стінде жруіне жол ашу ерекше орын алады. Соны негізінде соы жылдары «алай оыту керек?» деген сраа жауап іздеу біршама нтижелер беріп келеді. Мселен, 60-70 жылдары Ресейде озат малімдерді, алымдарды оытуды дамыту, оушыларды танымды рекетін белсендіру, проблемалы оыту сияты тжірибелер идеяларын Данилов, Занков, Выготский, таы баса теориялы жаынан дамытаны белгілі.

Ал 90-жылдары азастанда Америка рама Штаттарыны оу жйесінде пайда болан «Сын трысынан ойлауды дамыту» бадарламасы малімдер шін йгілі бола бастады. Мазмны жаынан бл бадарлама оыту дістері баытыны бірі болып табылады [].

Сын трысынан ойлауды дамыту бадарламасы лемні ткпір-ткпірінен жиылан білім берушілерді бірлескен ебегі. Тжірибені жйеге келтірген Джинни Л.Ситл, Куртис С.Мередит, Чарльз Темпл. Жобаны негізгі Ж.Пиаже, Л.С.Выготский теорияларын басшылыа алады.

Масаты барлы жастаы оушылара кез келген мазмна сыни трыдан арап, екі йарым бір пікірді біреуін тадауа саналы шешім абылдауа сабатарда йрету. Бізді елімізде Джордж Соросты ашы оам институты, «Сорос-азастан» оры арылы келген бл технология орыс жне аза тілдерінде мектеп тжірибелеріне ене бастады.

«Сыни трысынан ойлау» ымын белгілі бір идеяларды абылдай отырып, оны неге атысты екенін зерттеу, оларды жеіл септикалы ойлара арсы оя білу, салыстыра алу, сол идеялара арсы кзарастармен тепе-тедікте стап зерттеу, олара сеніммен арау деп тсіндіреді авторлар.

Сыни ойлау туралы р трлі психологиялы дебиеттерде р илы айтылады. Мысалы: В.Г. Крутецкий – ойды сыншылдыы – бл адамны зіні жне басаларды ойларын белсенді баалау дадылы барлы сынылан ережелер мен орытындыларды наты жне жан-жаты тексеру.

Сынды рылымды аылды адам ешашан з пікірін млдем дрыс бааламайды: егер оны пікірлері шындыа сйкес келсе, онда оны ойламай-а алып тастайды жне шешімні жаа жолдарын іздейді. лы жаратылыстанушы Ч.Дарвин зіні е сйікті болжамынан бас тартады, егер оан длелдер арама-айшы болса.

Ал отанды психолог Сбит Бап-баба р андай шешім сындарлы ойа тсіп, жртты айтанын не з топшалауын жала птай салмай, тере сын талдауа келтіріп «о, не арсы» тараптары таразылаанды талап етеді. Сындарлы аыл сипаты адамны объектив жадайлар мен з іс-рекетіне орынды баа беру абілетінен, натылы баыт сынып ала тартылан болжамдарды жан-жаты штестіріп, оларды тексеру нтижелерін объеткив баалай алуынан келіп шыады. Сындарлы ойлау ой-дамытуды негізгі рбір тланы тере білімділігі мен тжірибесінде.

Сын трысынан ойлау – сынау емес, шыдалан ойлау. Бл дегейдегі ойлау тек ересек адамдара, жоары сынып оушыларына ана тн деп ойлау аса дрыс тсінік емес. Жас балаларды да бл жмысты дрыс йымдастыран жадайда з даму дегейіне сйкес ойы шыдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сзсіз [2].

Аталмыш бадарламаны ішкі рылымында ерекшелік бар. Бл рылым 3 дегейден тратын оыту мен йретуді моделі. Білімні болашата пайдаа асуы, ажетке жаратуын алыптастырады. Кп апаратты талдай, жинатай отырып, ішінен ажеттісін алуа йретеді.

Сын трысынан ойлау бадарламасы ызыушылыты ояту, маынаны тану, ой толаныс кезедерінен тзіледі.

Енді осы кезедерді масат-міндеттеріне толыыра тоталып тейік.

ызыушылыты ояту.

йрену процесі – брыны білетін мен жаа білімді штастырудан трады. йренуші жаа ымдарды, тсінктерді зіні брыны білімін жаа апаратпен толытырады, кеейте тседі. Сондытан да саба арастыралы тран мселе жайлы оушы не біледі, не айта алатындыын анытаудан басталады. Осы арылы ойды озау, ояту, ми ыртысына тітіркенгіш арылы сер ету жзеге асады. Осы кезеге ызмет ететін «Топтау», «Тртіп алу», «Ойлану», «Жпта талылау», «Болжау», «лемді шарлау» таы баса деген аттары бар дістер (стратегиялар) жинаталан. ызыушылыты ояту кезеіні екінші мастаы — йренушіні белсенділігін арттыру. йткені йрену – енжарлытан грі белсенділікті талап ететін іс-рекет екені даусыз. Оушы з білетінін еске тсіреді, ааза жазады, кршісімен бліседі, тобында талылайды. Яни айту, блісу, ортаа салу арылы оны ойы аршылады, тазарады. Осылайша шыдалан ойлауа бірте-бірте адам жасала бастайды. Оушы бл кезеде жаа білім жайлы апарат жинап, оны байыры білімімен штастырады.

Дниетану сабатарында ызыушылыты ояту кезеінде оушылара экологиялы мазмнды есептер, ойындар, жмба жасыру, маал-мтелдер, жаылтпаштар, экологиялы ертегілер беруге болады. Мндаы масат – оушыларды пнге деген, экологиялы жадайларды болдырмауа, табиата деген сйіспеншілігін, ызыушылыын арттыру. Ал енді осы аталып ткен дістерге тоталып тейік.

Экологиялы мазмнды есептер.

Айналадаы бізді оршаан табиатты сйіп, аялап, адамны тіршілігі, мірі табиатпен тікелей байланысты екенін жас рпа бала-башадан, отбасынан, мектеп абырасынан жасы тсініп суі тиіс. Экологиялы білім оушыларды аыл-ойыны дамуына жне мектепте р пннен тіліп жатан таырыптарды бір-бірімен тыыз байланыста екенін тсініп, оны оршаан ортамен сйкестендіре, бірттас алыпта, жйелі абылдауларына ммкіндік береді.

Экология таырыбына байланысты есеп мазмнын арастырып шыару математика пнін теориялы материалдарын да сапалы трде мегеруге кмектеседі. Мысалы:

мырса 1 минутта ясына 2 онды жндік тасып келсе, ол 2 саатта анша жндік тасып келеді?

Сонымен атар, оушыларды здеріне есеп растырып, шыарту масатында мынандай деректерді де сынуа болады:

Екі сары шымшы бір жылда 10 жеміс аашын жндіктерді жарааттануынан сатайды, …

Сонымен экологиялы таырыптара берілген есептер пнаралы байланыстарды ашып, оушыларды ізденуге, ойлануа, адам міріне, денсаулыына табиатты зор маызыны бар екенін анытауа кмектеседі. Экологиялы есептер табиат болмысын тере тсінуге, оны бірттастыын анытауа, жйелі трде тсінуіне ммкіндік береді. Экология таырыбына байланысты есеп мазмнын арастырып шыару математика пніні теориялы материалдарын да сапалы трде мегеруге кмектеседі. Экологиялы мазмнды есептер 3 трге блінеді:

1 математикалы есептер;

2 болжамалы талдау есептер;

3 логикалы талдау есептер.

Болжамалы талдау есептері, логикалы талдау есептері алдын ала ситуация рып, оны шешу шін табиаттаы экологиялы задылытарды пайдаланады. Оан мысал ретінде мына есепті алуа болады:

Су – ажайып зат. азіргі ылым мен техниканы даму кезеінде суды ажайып пиясы адама жмба болып ала береді. алай ойлайсыдар? Неліктен?

Логикалы талдау есептерді мыызы экологиялы задылытарды пайдаланып, табиатты былыстарын, оларды арасындаы байланыстарын шешеді.

Мндай есептерді оушыларды жас ерекшеліктерін, мір тжірибесін, білімін ескере отырып тапсырма ету керек. Есептерді мазмны таырыпа сай болуы керек.

1-сыныпта «стар» таырыбын ткенде: «Шыыс сты ясын крді. Онда 2-3 аузын ашып жатан балапандарды крді. 2-3 кннен кейін келсе, балапандар ліп алыпты. Неліктен балапандар ліп алды?»

2-сыныпта. Маса баадан ашып тылуы шін не істеуі керек?

3-сыныпта. Жануарлар адама араанда неліктен аз мір среді?

4-сыныпта. ыста асырлар йірімен жреді. Жазда блар бір бірін крсе таласады. Неліктен? Длелдеп айтып бер.

Дидактикалы дістер.

Оыту бадарламасы экологиялы білім беруді жне трбиелеуді негізгі оыту масаттарымен бірттас етіп оытуды кздейді. Бл малімнен творчестволы ізденуді талап етеді.

Дидактикалы дістерге:

1 экологиялы ертегілер;

2 экологиялы жмбатар;

3 экологиялы ойындар;

4 экологиялы таырыпты маал-мтелдер мен жаылтпаштар жне таы баса.

Олар былыстарды ызметіне, оларды маызына, бзылуына з кзарасын крсетеді.

Экологиялы ертегілерді растыру: олар малім зі растыран жне оушылар растыран ертегілерге блінеді.

Мндай ертегіні ерекшеліктеріне:

• айналадаы дние туралы алан білімдерін деу, айта жасау;
• айталануына байланысты элементтерін аны растыру;
• тыдауа, гімелеуге арапайым етіп растыру;
• бір кріністен екіншіге жне аяталуына дейін оианы белсене дамуын ойластыру;
• белгіленген ымдарды абылдауы шін, оларды оианы мазмнына енгізу жатады.

1. Бларды деттен тыс жаа мазмны, ызы кейіпкерлері, оларды іс-рекеттері жне алыптан тыс аяталуы ажет.

2. Ертегі оушылара ылыми елес алыптастырады табиатты крделі былыстарын ызыты трде крсетеді, абылдауын жеілдетеді. Жануарлар мен сімдіктерді адам тіршілігіндегі маызын анытап, оларды мтажын, айналадаы ортамен арым-атынасын ойын трінде зерделеп абылдауын амтамасыз етеді.

Оушылар растыран экологиялы ертегілер, оларды ойыны баыттарын, ыыластарын тсінуге кмектеседі. Оларды екі топа блуге болады:

а) деби шыармаларды мазмнына сатып растырылан;

) з іс-тжірибесін, баылауын негіздеп растыран.

Ертегіні «былыс заты» болып табиаттаы натылы заттар, обьектілер, былыстар болуы керек. Табиаттаы адам ызметіне белсене атыса алмауынан балалар ертегі арылы табиаттаы заттар мен былыстарды ызметіне, оларды маызына, бзылуына з кзарасын крсетеді.

Экологиялы ертегі оушылара оршаан ортаа дрыс кіл блуін, оларды таным абілеттерін арттыруды, тірі азаа жаны ашуды, олара кмек крсетуді, сатауды, табиатты былыстарыны барлы атынастарыны семділігін байауды, круді, арым-атынастарыны ерекшеліктерін тсінуді алыптастырады.

Экологиялы ойынды жргізу дістемесі.

Малім ойын жргізбестен брын, оны таырыбын, масатын андай біліктер мен дадылар алыптастыруын, оушыларды іс-рекетін, ойынны орытындысын жоспарлап алады.

Ойын ызметі – баланы табии мтажы. Ойында бала лкендерге еліктеп, малімні оытуыны алдына ойан масатын жылдам орындауа кмектеседі. Ойын бастауыш сыныпта оытуды белсенді дістеріні бірі деп есептеледі. азіргі кезде психологтар мен педагогтар ойынды оытуды барлы кезедерінде пайдалануды талап етеді.

Дидактикалы ойындарда, педагогикалы трыдан араанда: бала оу-трбиелеу ралынан – белсенді атысушыа айналады.

Оушыларды творчестволы белсенділігін, ойлау-талдау абілетін, оу масатын жоспарлау жне оны орындау абілеттерін ойын арттырады.

Жмбатар.

Жмбатар «Дниетану» сабатарында лкен орын алады. Оларды таырыбы саба таырыбына сай, оушылара тсінікті, арапайым болу керек.

Жмбатар – халы тжірибесіне негізделеді, айналадаы табиатты пиясын, заттар мен былыстарды белгілерін, байланыстарын алуа лкен лес осады. Мны ерекшелігі – мазмны, олардаы ымдар мен тсініктер – дерексіз болып келеді, сондытан бала ойында оларды ажыратып, салыстырып, ара-атынасын, байланысын ашып, шешеді.

Жмбаты шешкен кезде оушыны рекет-амалын ізденуі, дерексіз ойлауы, оны сипаттауы ой ызметін жаттытырып, сздік орын дамытады. Табиаттаы заттар мен былыстарды белгілерін ажыратады, салыстырады, себептік байланыстарды мнін тсінеді, ойлауды, танымды ызыушылыын арттырады.

Жмбатар ш трге блінеді:

• халы жмбатары;
• малімні зі растыран жмбатар;
• оушыны растыран жмбатары.

Заттарды негізгі белгілерін білуді, ажыратуды игерген оушы сол зат туралы дрыс жмба растыра алады.

Жаылтпаштарды жиі олдануа болмайды, біра сабаты таырыбына сай, оушыларды жасына байланысты жргізуге болады.

Олар оушыларды тілін, еске сатауын, дерексіз ойлауын жаттытырады.

Тадап алан жаылтпашты малім зі айтады, блімдерге бліп, оларды талдайды айталап айтады, толы айтызады. азіргі кезде аза балалары бала-башасында орыс тілінде атынасады, ал аза мектептерінде оиды. Бірден азаша сйлеу мндай балалара иын, сондытан сабата жаылтпашты пайдалану — те тиімді діс.

Маал-мтелдер – бастауыш мектеп оушыларына ыныты, айналадаы дниедегі заттар мен былыстарды баылауларын алынан халыты, лы адамдарды наыл сздері. Бл халыты мір тжірибесінен растырылан. Оушылара бларды пайдалану тртіп ережелерін, адамгершілікті трбиелейді. Бларды сабаты р кезедерінде пайдалануа болады. Суреттемелерді, адамны іс-рекетін пайдаланады. Оларды шешу, оушыларды айналадаы дниеге дрыс кзарасты, з тілімізге, халымыза деген сйіспеншілікті трбиелейді, танымды ызыушылыын арттырады.

маал-мтелдер мазмны оушыларды жасына, сабаты таырыбына, масатына сай болуы керек;

тілі арапайым, тсінікті болуы керек;

ыса, жылдам пайдаланылады;

4) сабата 1 немесе 2 маал-мтелді пайдалану ажет, кп немесе жиі пайдаланан мндай дістер оушыларды жалытырып, сабаа кзарасын теріс баыта алыптастырады.

Ойлау мен йренуге баытталан бл бадарламаны екінші кезеі маынаны тану (тсіне білу). Бл кезеде йренуші жаа апаратпен танысады, таырып бойынша жмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оны з бетімен жмыс жасап, белсенділік крсетуіне жадай жасалады. Оушыларды таырып бойынша жмыс жасауа кмектесетін оыту стратегиялары бар. Соны бірі INSERT. Ол бойынша оушыа оу, таырыппен танысу барысында

«V» — «білемін»

«-» — «білмеймін»

«+» — «мен шін жаа апарат»

«?» — «мені таалдырады» белгілерін ойып отырып оу тапсырылады. INSERT – оыанын тсінуге, з ойына басшала етуге, ойын білдіруге йрететін тымды рал. Бір гімені соына тез жету, оыанды еске сатау, мнін жете тсіну крделі жмыс. Сондытан да оушылар арасында оуа жеіл-желпі арау салдарынан тсіне алмау жиі кездеседі. Маынаны тсінуді жоарыдаыдай йымдастыру аталан кемшіліктерді болдырмауды бірден-бір кепілі.

йренушілер білетіндерін анытап, білмейтіндерін белгілеп срауа зірленеді. Бл рекет арылы жааны тсіну шін брыны білім арасында кпірлер растыруа, яни байланыстар рауа дадыландырады.

Таырып туралы ой толаныс – бадарламаны шінші кезеі. Кнделікті оыту процесінде оушыны толанысын йымдастыру, зіне, басаа сын кзбен арау, баа беру назардан тыс алып жатады. Одан грі, йге тапсырма беру, оны тсіндіру, баа ою сияты шаралара уаыт жіберіп аламыз. Сын трысынан ойлауды дамыту бадарламасында бл сабатаы аса ажетті мнді, маызды рекет болып табылады. Дл осы кезеде йренуші не йренгенін саралап, салматап, оны андай жадайда, алай олдану керектігін ой елегінен ткізеді. Белсенді трде з білім йрену жолына айта арап, згерістер енгізеді, яни наыз білім шыына ктеріледі, лкен лемге енеді. Сол білім арылы зіні згергенін сезінеді, згеше сенім, трбиелік, даналыа бастау алады. Толануды тиімді етуге лайыталан «Бес жолды ле», «Венн диаграммасы», «Еркін жазу», «Семантикалы карта», «Т кестесі» сияты стратегиялар р сабаты ерекшелігіне, ауыр-жеілдігіне арай лайытала олданылады. Олар оушыларды бір-бірімен ой алмастыруын, ой тйістіруін амтамасыз етеді. р оушы з шыармашылыын крсете алады.

Сын трысынан ойлау бадарламасындаы малімні ролі андай дейтін болса, ол йрену процесінде оушылара серік болып бірге жмыс жасап, олара сеніммен арап з ойын, аылын крсете сйлеуге олдау крсетіп отырады. Бкіл айнаан істі ортасында білім алу (йрену) ісін йымдастырушы деуге болады.

Сын трысынан ойлауды йрету шін мына тменгі шаралар орындалуы шарт:

сын трысынан ойлауды тудыру шін уаыт керек;

оушылара ойланып-толануа, ойын ашы айтуа рсат беру;

ртрлі идеялар мен пікірлерді абылдау;

йрену барысындаы оушыларды белсенді іс-рекетін олдау;

кейбір оушылар тсіп алан олайсыз жадайларды жуаа айналдырмау;

оушыларды бір-біріні жауабына жасаан сыныны длелді, дйекті болуын талап ету;

сын трысынан ойлауды баалау.

Ал оушылардан осыан байланысты:

сенімділікпен жмыс жасау;

бар ынтасымен оуа берілу;

пікірлерді тыдау, рметтеу;

з пікірін ашы білдіруді талап ету ажет.

Тек сонда ана олар:

мен осы мселе туралы не ойлаймын?

осы мазмннан алан апарат мені брыны осы мселе туралы білетініме сйкес пе?

осы апаратты йрене отырып мен бірдее жасай аламын ба?

маан бл жаа ойлар, идеялар аншалыты сер етті? деген сауалдар тірегінде ойлауа йренеді.

Жоба 80-ге жуы стратегиялардан трады. Бдан ары арай соларды кейбірімен таныстыра кетеміз.

ДЖИК СО – жымды оыту дісі. Мастаы жалпы мселені алдымен

Жпта, сосын жымда талылау. Бл жадайда рбір оушы бір ст зін малім ретінде сезінеді, оуа деген жауапкершілігі артады.

дісті олдану тмендегіше йымдастырылады. Алдымен жым 4 адамнан тратын топтара блінеді. Бл «жаня» топтар деп аталады. Содан кейін 1, 2, 3, 4-ке санау арылы 1-лер блек, 2, 3, 4-з алдына «жмыс» тобын райды.

Оуа сынылатын материалды таырыбы талыланан со, осы мтінді тсіну ажет екендігі ескертіледі. 4 логикалы блікке блінген мтінні 1-блігін 1-лер, 2-блігін 2 санын аландар, 3, 4 – нмірлі топтара оуа тапсырылады. Жмысты бастамас брын оушылара «жмыс тобында» мтінні тиісті блігін жасы мегеру ажеттілігін, йткені сол блікті «жаня топ» оушыларына тсіндіруге жауапты екенін, мтінді ттас тсіну р оушыны ыждааттылыына байланысты екенін тсіндіру ажет.

Келесі кезекте жым мшелері бастапы топтармен айта табысып, здеріні йреніп келген бліктеріндегі мазмнды ортаа салады. Осылайша жым мшелері бірін-бірі оытуа, сол арылы ойлауа йренеді.

ДЖИК СО – стратегиясы мазмнды жоары табыспен мегеру, оыанды есте сатау шін те тиімді. Оушыны оуа деген ызыушылыы артады, жымда жасы арым-атынас алыптасады, саналы тртіп орындайды. Сондай-а малімді, мектеп ызметкерлерін тсіну олара деген дрыс кзараса йренеді.

Екі трлі тсініктеме кнделігі.

Оушылардан дптерді бетін (не таратылып берген параты) ортасынан вертикаль сызыпен блу сралады. Мтінді оу барысында олар:

Блікті о жаына	Сол жаына
Мтіндегі атты сер еткен тстар, зінділерді жазады	Сол сер еткен зінділер жайлы пікір жазады (нені еске тсіреді, себеп салдары андай, андай сра бар таы баса)

р оушы мтінмен танысып, кнделікті толтырып біткен со, жпта, топта талылау йымдастырылады. Жмыс аяталан кезде малім орытуа арналан зірлеп келген сратарын ойып, жауаптар алады. Ол сратар оыана баа беру, пікірін, кзарасын білдіруге лайыталынып ойыланы дрыс. Мысалы:

сізді ойыызда не саталып алды?

автор оырманды алай ызытырады?

кейіпкерлерді іс-рекетін сіз алай баалайсыз? таы баса трінде.

Бл діс те алдыы сияты оушыларды жым болып жмыс жасауа йретеді. Апаратты з бетінше мегеруге жадай жасайды. Сз астарын, діретін тсінуге баыттайды. Сондай-а дісті тиімділігі сабатан тысары алатын оушы болмайды, оыан мтінді тсіну оны тсінікті етіп айтып беру, оан атысты ойын, пікірін білдіру арылы оушыны тілі дамиды. Осылайша йымдастырылан оу сабатары арылы сауатты оырман алыптастыру ммкіндігі туады.

Еркін жазу. Бл дісті сын трысынан ойлау жобасындаы сабаты шінші ой толаныс кезеінде пайдалану тиімді. Малім саба бойын арастырылан жаа апарат жайлы, одан алан серін, не йренгенін, нені лі де біле тсу керек екенін таы баса жайлы з пікірін ааз бетіне тсіруді тапсырады. Жазуа уаыт береді. Уаыт аяталан кезде оушылар з жазандарымен топ мшелерін таныстырады. Е жасы деп танылан жмысты жымда оуа болады.

Оушыларды алан білімдерін орытуа оан сын кзбен арап, ойын тйіндеуге йрететін бл дісті кез келген сабата олдануа болады.

Венн диаграммасы. Бір-бірімен айасан екі шеберді екі жаына салыстыруа берілетін объектілерді сипаттамалары жазылады. Ал айасан жерген екеуіне орта сипаттар тізіледі. Салыстыруа арналан тапсырмаларды осы диаграммаа салып оушылар ызыа толтырады яни салыстыру сияты крделі ойлау операциясын мегереді [].

«Сын трысынан ойлауды дамыту» жобасында жмыс жасауды бастаан малімдер бл сабатар баланы танымды белсенділігін арттыруа, з бетінше білім алуа, шыармашылыын алыптастыруа ыпал ететіндігін атап тсе, оушылар – оуды (сабатарды) ызыты, жеіл тетіндігін, жымды бірлесіп жмыс жасауа йрететіндігін, білімні тередігі рі тиянатылыы артатындыын баяндайды [].

орыта айтанда, ойлаумен штастыра білім алуды баыттайтын оыту технологиясы — сын трысынан ойлау екендігіне кзіміз жетті. йткені, белгілі таырыптаы ойды сын трысынан арай отырып, ой-толау, суреттей алу, еске тсіру, болжау оушыны да, жаа бір лемні жаалыын ашандай алыпа жеткізеді. рі арай ойын айтуа ынталандырады. Брыны олданылан оыту дістерінде малім басты орын алып оушы тек тыдаушы ана болса, азіргі сын трысынан шыдалан ойлауды арасында оушы білім негіздерімен толыып, болашаты ойлауа лшыныс алады. Сондытан сын трысынан ойлау — те крделі маызды былыс. Дниетану пнін оытуда ойын технологиясын ке трде олдану оушыларды ой-рісін дамытып, ауызша сйлеу абілетін жетілдіруге, байланыстырып сйлеу дадыларын алыптастыруа, сауаттылыа, ізденімпаздыа йретуге ммкіндік беретін дістемелік діс-тсілдерді іске асыруды е тиімді ралы болып табылады.

Апарат кздерімен сусындап, мірден длелді жауаптар іздейміз. Оушылар з ойларын ашы айтуа, басаларды ойын тыдауа йренеді. Міне, оушы белсенділігін оыту рдісінде арттыру деген осы емес пе? Оушыларды азіргі кнде осы пнні стратегия бойынша жргізілуін ктетіндігі соншалы «Бгінгі кнні жаалыы», «Мен зіммен» деген жаа бір йрену жолына тскендігін кз жанарымен жеткізіп жатады. рине, бл тек мысал ретінде ткізілген сабатардан крініс ретінде ана айтылды. Бдан шыатын орытынды: малім білім мен оушыны ортасында трмау шін оыту технологиясын «Сын трысынан ойлау» бадарламасына сай айта рса.

Мектеп міріні малімдерді аталмыш жобамен жмыса дейінгі жне кейінгі кезеін (аралыан) салыстыру оушыларды оуа деген ынта-ыыласыны артандыын, адами жасы асиеттерді алыптасандыын, малімні шыдамдылы, тзімділік сияты сапаларымен атар оушыларды басаны абылдау, тсіну, сыйлауды йренгендігімен сипатталады.

2 2.1

Дниетануды оытуда ойын технологияларын пайдалануды тжірибелік зерттелуі Анытаушы эксперимент метериалдарын жинатау, жргізу, нтижесін шыару

Дниетануды оытуда ойын технологияларын пайдалануды тжірибелік зерттеуге баытталан тжірибелік эксперимент жмыстары 2 «А», 2 «Б» сыныбында жргізілді.

Педагогикалы эксперимент екі кезенен трады:

1. Анытаушы эксперимент.

2. алыптастырушы эксперимент.

Анытаушы эксперимент ткізу тмендегідей масата баытталды:

-Оушыларды тапсырмаларды орындауы ызыушылыын, атынасын анытау.

Бл масатты жзеге асыру шін тмендегідей баытта тапсырмалар берілді. Берілген дістемелер А.бішеваны, М.Жайлауованы, З.Сексенбаеваны дістемелеріне негізделіп рылды.

1-топ. Оушыларды тапсырмаларды орындауа ызыушылыын анытау.

1.Тапсырманы андай трлерін орындаан найды?

а) оулыта тапсырмалар;

) ызыты тапсырмалар;

б) крделі тапсырмалар;

2.Тапсырмаларды орындауа андай трде берілгені найды?

а) ойын

) карточкамен жумыс

б) сра-жауап

2-топ. Оушыларды ойын рекетіне атынасын анытау.

Бл масатта тмендегідей тапсырмалар берілді.

а) андай ойын трлерін білесі?

) Аулада андай ойын трлерін ойнайсы?

б) зіліс кезінде андай ойын трлерін ойнайсыдар?

в) Сабата андай ойын трлерін ойнайсыдыр?

Бл тапсырмалар бойынша оушылардан сауалнама алынды, оушыларды жауаптары топталып, талданды.

1-топ. Оушыларды тапсырмаларды орындауа ызыушылыын анытау.

1.Тапсырманы андай трлерін орындаан найды?

а) оулыта тапсырмалар;

) ызыты тапсырмалар;

б) крделі тапсырмалар;

Бл тапсырма бойынша оушыларды жауаптары тмендегідей.

Эксперимент сыныбы- 20 оушы

а) оулыта тапсырмалар-10

) ызыты тапсырмалар-5

б) крделі тапсырмалар-5

Баылау сыныбы- 20оушы

а) оулыта тапсырмалар-12

) ызыты тапсырмалар-5

б) крделі тапсырмалар-3

Санды крсеткіші тмендегі кестеде крсетілген:

Жауаптары	Эксперимент сыныбы	Баылау сыныбы
	Бала саны	сапасы	жауап	Бала саны	сапасы
А	10	50%	А	12	60%
	5	25%		5	25%
Б	5	25%	б	3	15%

2.Тапсырмаларды орындауа андай трде берілгені найды?

а) ойын

) карточкамен жумыс

б) сра-жауап

Эксперимент сыныбы-20 оушы

а) ойын -12

) карточкамен жумыс -5

б) сра-жауап -3

Баылау сыныбы -20 оушы.

а) ойын -14

) Карточкамен жумыс -3

б) сра-жауап -3

Жауаптары	Эксперимент сыныбы	Баылау сыныбы
	Бала саны	сапасы	жауап	Бала саны	сапасы
а	12	60%	А	14	70%
	5	25%		3	15%
б	3	15%	б	3	15%

2-топ Оушыларды ойын рекетіне атынасын анытау.

Бл масатта тмендегідей тапсырмалар берілді.

а) андай ойын трлерін білесі?

Оушыларды жауаптары тмендегідей:

Эксперимент сыныбы-20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-8

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-8

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-4

Баылау сыныбы -20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-10

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-7

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-3

Санды крсеткіші тмендегі кестеде крсетілген:

Жауаптары	Эксперимент сыныбы	Баылау сыныбы
	Бала саны	сапасы	жауап	Бала саны	сапасы
1-топ	8	40%	1-топ	10	50%
2-топ	8	40%	2-топ	7	35%
3-топ	4	20%	3-топ	3	15%

) Аулада андай ойын трлерін ойнайсы?

Оушыларды жауаптары тмендегідей:

Эксперимент сыныбы-20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-10

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-6

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-4

Баылау сыныбы -20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-11

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-6

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-3

Санды крсеткіші тмендегі кестеде крсетілген:

Жауаптары	Эксперимент сыныбы	Баылау сыныбы
	Бала саны	сапасы	жауап	Бала саны	сапасы
1-топ	10	50%	1-топ	11	55%
2-топ	6	30%	2-топ	6	30%
3-топ	4	20%	3-топ	3	15%

б) зіліс кезінде андай ойын трлерін ойнайсыдар?

Оушыларды жауаптары тмендегідей:

Эксперимент сыныбы-20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-10

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-7

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-3

Баылау сыныбы -20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-12

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-6

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-2

Санды крсеткіші тмендегі кестеде крсетілген:

Жауаптары	Эксперимент сыныбы	Баылау сыныбы
	Бала саны	сапасы	жауап	Бала саны	сапасы
1-топ	10	50%	1-топ	12	60%
2-топ	7	35%	2-топ	6	30%
3-топ	3	15%	3-топ	2	10%

в) Сабата андай ойын трлерін ойнайсыдыр?

Оушыларды жауаптары тмендегідей:

Эксперимент сыныбы-20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-8

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-8

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-4

Баылау сыныбы -20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-10

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-6

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-4

Санды крсеткіші тмендегі кестеде крсетілген:

Жауаптары	Эксперимент сыныбы	Баылау сыныбы
	Бала саны	сапасы	жауап	Бала саны	сапасы
1-топ	8	40%	1-топ	10	50%
2-топ	8	40%	2-топ	6	30%
3-топ	4	20%	3-топ	4	20%

3-топ .Оушыларды жалпы ткен материалдар бойынша білім дегейлерін анытау. Бл масатты жзеге асыру шін азастан Республикасы Бастауыш білімні мемлекеттік стандарты негізінде берілген оушы дайындыын тексеруге арналан тапсырмалар алынды.

1.Адамны жанауардан ерекшелік белгілеріні астын сыз:

Дене млшері, тік жр, баспана салуы, ойлауы, жауаларынан орануы, сйлеуі, ебек етуі.

2.Адамны денсаулыына пайдалы, зиянды деттерге мысал келтір.

Пайдалы деттер:

а) ________________________

) ________________________

б) ________________________

Зиянды деттер

а) ________________________

) ________________________

б) ________________________

3. «Кешірііз нан дкеніні ай кшеде екенін айтпайсыз ба ? – деп срады, семгл бейтаныс адамнан » .Осыдан семглді андай асиетін аарды?

А) аморлы

) Ізеттілік

б) Сыпайылы

в) Кішіпейілділік

4. Жылдам, баяу, алыс, жаын, блыыр, жары, сыбыр, жылы, суы-деген сздерді айсылары мына тмендегі ымдарды сипаттайтынын айырып, тсына жаз:

Уаыт: _________________________

Кеістік: _______________________

Дыбыс: ________________________

Температура: ___________________

Жары: ________________________

1. Адамны суі мен дамуы шін ажетті жадайларды жаз:

а) ________________________

) ________________________

б) ________________________

в) ________________________

6. Кн сайын андай гигеналы ережелерді орындайтыныды жаз:

а) ________________________

) ________________________

б) ________________________

в) ________________________

г) ________________________

7. андай заттар тірі табиата жатады?

Дурыс жауапа «+» белгісін ой

а) зен

) машина

б) ойы

в) тас

г) адам

д) топыра

8. Мына сздерді айсысы табии былысты бейнелейді?

а) Жапыра

) жазы

б) ар жауу

в) тас

9. Ауа деген не?

а) Ауа-газдар оспасы. Ал азоттан, оттектен жне кмірышыл газынан турады.

) Ауа-оттек, газ, блт, ша-тоза, кмір-ышыл газ, мз иыршыы сияты баса да кптеген заттардан турады.

10. ажетті кітапты тадап алуыа тмендегі белгілерді айсысы кмектеседі?

А)Кітапты аты

) Таырып аттары

б)мабаны тсі

в) параы

11. Жер бетіндегі жары пен жылуды табии кзі неде?

а) Отын

) Электр

б) Кн

в) Ай

12.Ккжиек тстарын андай ралмен анытайды?

а) компас

) желді баыты

б) кнні батуы

13. азастандаы ірі клдер мен зендерді атап жаз.

Клдер:…………………………………………………………

зендер:………………………………………………………..

14. Мыналарды айсысы зата жатады?

А) Шеге

) асы

б)Темір

в)Кесе

15. Адамны табиата деген р трлі атынасына мысал келтір.

Жаымды атынастар:

1 _____________________________________

2 _____________________________________

3 _____________________________________

Жаымсыз атынастар:

1 _____________________________________

2 _____________________________________

3 _____________________________________

16. Тменде крсетілген екі жадайды айсысында ауаны асиеттері дрыс айтылан?

а) Тсі кгілдір, жылуды жасы ткізеді, серпімді, иіссіз, млдір.

) тссіз, жылуды нашар ткізеді, серпімді, иіссіз, млдір.

17. Ысты пен суыты андай сезім мшелері айырады?

А)Дм, иіс сезу мшесі

) Есту сезім мшесі

б) Кру мшесі

в) Тері сипау сезім мшесі.

18. Терек, жусан, йекі, шат, гейшп, мойыл сімдіктерді райсысын з топтарыны тсына жаз.

Бталар: _____________________________________________

Ааштар: ____________________________________________

Шпті сімдіктер: _____________________________________

19. р сзді оны маынасын бейнелейтін табамен тзу сызы арылы ос.

а) Жабыр *

) ар Ж

б) Аспан ала блтты

в) Ашы аспан

г) Аспан ттас блтты

20.Адара тн белгілерді ата.

А)денесі ауырсынмен жабылан

) алты аяы бар

б) баладарын стпен асырайды

в) денесі абыршапен апталан

Оушылардан алынан тестік тапсырмалар орытындысы:

Эксперимент сыныбы-20 оушы.

1-топ- те жасы крсеткіш -5 оушы. Олар тапсырмасы атесіз орындаандар.

2-топ-Орта крсеткіш-10 оушы. Олар тапсырманы орындаанда-3-7 ате аралыында ате жіберген.

3-топ-Тмен крсеткіш-5оушы -8-ден астам ате жібергендер.

Баылау тобы.

1-топ- те жасы крсеткіш-6 оушы. Тапсырманы орындаанда ате жібермегендер.

2-топ-Орта крсеткіш-12 оушы. Олар тапсырманы орындаанда-4-7 ате аралыында ате жіберген.

3-топ-Тмен крсеткіш- 2 оушы -8-ден астам ате жібергендер.

Жауаптары	Эксперимент сыныбы	Баылау сыныбы
	Бала саны	сапасы	жауап	Бала саны	сапасы
1топ	5	25%	1топ	6	30%
2топ	10	45%	2топ	12	60%
3топ	5	25%	3топ	2	10%

Жргізілген тапсырмалар негізінде оушыларды оулытаы тапсырмалара ызыатыны, тапсырмаларды з бетінше орындауа бейім екендігі, тапсырмаларды ойын трінде йымдастырандыы алайтындыы байалды. Алынан тестік тапсырмалар нтижесінде оушыларды жалпы білім дегейлері орташа екендігі аныталды. Сондытанда оыту процесіне ызыушылыын арттырып, берілген материалды берік есте сатауы шін ойын технологиясын пайдалану ажеттігі туындап отыр. Сол негізде алыптастырушы эксперимент ажет.

2.2	алыптастырушы эксперимент материалдарын жинатау, жргізу, орытындылау

Дниетануды оытуда ойын технологиясын пайдалануа баытталан алыптастырушы эксперимент жмыстарында тмендегі мселелерге ерекше кіл блінді:

1. Бастауыш сыныпта пайдалануа тиімді ойындарды іріктеу.
2. Дниетануды оытуда ойын технологиясын пайдалануа, оушыларды ызыушылыын, белсенділігін арттыруа баыттау.

Дниетануды оытуда ойын технологиясын пайдалану масатында кнделікті сабата іске асырылды. Ойын технологиясын практикада алай колдануа болатыны тмендегі саба жоспарларында крініс тапан.

Дниетану 2-сынып.

Сабаты таырыбы: Жайлау

Сабаты масаты:

1.Мтінмен таныстыру, мегерту. Жайлаудаы тіршілікпен, адамдарды ебегі туралы білім беру.

2.Жайлау ажеттілігі туралы зіндік кзарасты алыптастыру.

3. Оушыларды туан жерге деген ызыушылыын ояту, оны сйе білуге, орауа, аялауа трбиелеу.

Саба барысы:

І.Алашы йымдастыру кезеі.

ІІ.ызыушылыын ояту.

Ребус шешу. (ребустегі суреттерді атап шешкен кезде «Жайлау» деген сз шыады.)

Жайлау сзіні маынасын ашу.

— Бл сзді кім брыннан естіп жр?

— Жайлау туралы не білесіздер?

Бл сратар жйесі негізінде таблицаны толтыру.

Жайлауа сипаттама	гіме барысында туындаан сратар	осымша аландарым
Жазы мекен, шп седі, тау етегі, клі бар, киіз йлер болады.	Сіз бардыыз ба? азір бар ма? Таы не болды? андай болды?

ІІІ. Маынаны тану.

Осы сратара жауап табу шін оулытаы «Жайлау» мтінін оимыз. ай сз тсініксіз болса сол сзді астын сызып кетеміз.

Мтінді оып «Жайлау» туралы тсінік алды.

Сергіту сті.»Ерте аулым кшеді» ойыны. Ойын сра жауап трінде теді.

— Егер жазда жайлауа барса, ыста андай оныса барады? (ыстауа)

— Неліктен?

— Ал кзде ше? (кздеу)

— оныс неге байланысты згереді?

— Жайлауда не кремін деп ойлайсы?

Сол кезде н таспадан жайлауды бейнелейтіндей музыка жаймен ойналады, оушылар кздерін жмып сраа жауапты кз алдарына елестете бастайды.Музыка аяталан со 4-5 оушыдан не елестеткендері жнінде сралады.

ІV. Жайлау таырыбына таырыпты сурет салу , сипаттама жазу.Салынан суреттерден крме йымдастыру.

V. Толаныс.

Мтінді пысытау масатында бекіту сратары ойылып саба басындаы таблицаны толтыру оушыларды з беттерінше орындауына сынылды.

Жайлауа сипаттама	гіме барысында туындаан сратар	осымша аландарым
Жазы мекен, шп седі, тау етегі, клі бар, киіз йлер болады.	Сіз бардыыз ба? азір бар ма? Таы не болды? андай болды?	Жазы оныс, мал семіреді, мал шаруашылыына ыайлы, те демі болады. т.б.

VІ йге тапсырма.

VІІ.Баалау. орытынды.

Сабаты таырыбы:Сезім мшелері

Сабаты масаты:Сезім мшелеріні рылысы мен ызметі туралы тсінік беру. Оларды адам міріндегі пайдасы, маызы.

Дамытушылы: Баяндау, тсінігін айта білу, ойлау абілетін арттыру.

Трбиелік: Оушыларды ыптылыа, таза жруге, сезім мшелері гигиена ережелерін пайдалана білуге трбиелеу.

Крнекіліктері: нтаспа, сюжетті плакат, бктемелер, лестірмелі сызбалар, ойыншытар, тір, оырау, айран, ттті, кесе, асы.

Сабаты барысы:

І.Алашы йымдастыру кезеі.

ІІ. й тапсырмасын тексеру.

ІІІ.Жаа саба.

Кіріспе.

Сызбамен жмыс.

-Бктемеден оырауды , мысыты суретін крсету , оларды аттарын срау.

— оырау, мысы екенін алай білдідер?

— Кзімізбен крдік.

-Ендеше кру мшесі –кз.(кз туралы айту)

нтаспадан «Кір басан уырша» леін тыдату.оырау соу. Не байаандарын срау.

-н тыдады, оырау соылды. Біз ла арылы естідік.

— Есту мшесі- ла. (ла туралы айту)

Балалара крсетпей шберек жау, тір себу. Не байаандарын анытау.

-Жанан шберекті иісін, тірді иісін сездік.

-Иіс сезу мшесі-мрын (мрыын туралы айту)

Балалара айран мен бал дмін таттыру, не байаандарын анытау.

-Бал ттті, айран –ащы екенін сездік.

-Дм сезу мшесі- тіл.(тіл туралы айту)

Кздерін жмызып алдарына кесе, асы, ойыншы беру. олдарына стаан заттарын атау. алай білгендерін срау.

-Тері сипап сезу мшесі (тері туралы айту)

Сергіту сті

«Кім жылдам» ойынын жргізу. Малім крсеткен имылды жаылыспай айталау.

Оушылар орындарынан трып имылды озалыстар жасау, жаылысып кетпеу.

І.Оулыпен жмыс.

Оулытаы мтінді тізбектеп оытып, талдау.

Жмба шешу Сезім мшелеріне байланысты жмбатар жасыру , оушылар табуы ажет.

.Бекіту.

-Екі кзі неге керек?

— Жасыларды кру шін.

— Екі олы не шін керек ?

— Елге кмек беру шін.

І.орытынды.

Баалау.

йге тапсырма беру.

Сабаты таырыбы: сімдіктерді ысы тіршілігі.

Сабаты масаты: сімдіктерді ысы згерісі туралы тсінік беру, згеру себебін тсіндіру. Оушыны ойланту, здігінен ізденіске салу, иялдату, ойын тжырымдату, ой-рісін кеейту. Табиата деген сйіспеншілігін арттыру.

Саба трі : жаа материалды мегерту

діс –тсілдер: сра – жауап, тсіндіру, крнекілік, длелдеу, баылау.

Саба барысы

І.Алашы йымдастыру кезеі

ІІ. Жаа материалды тсіндіру.

Балаларды білімдеріне сйену арылы тсіндіріледі.

«Сзжмба» шешу

1	т	а	б	и		а	т
2		л	і
3	т	і	р	і
4	а	д	а	м
5		с	і	м	д	і	к
6	ж	а	н	у	а	р

1.Адама не туелсіз?

2. Табиат трі

3.Табиат тріні бірі

4. Жер иесі

5. Тірі аза

6. Тірі табиата жатады

Жаа сабаты таырыбы масаты хабарланады.

Оушылар сімдік туралы білетіндерін ортаа салады.

сімдікке

сімдік

сімдікте

су

топыра

жылу

ауа

Тірі аза

неді

седі

Кбейеді

урап леді

тамыры

сабаы

жапыраы

глі

жемісі

Ойын «сімдіктерді згерісі»

Оушылар трт топа блінеді.р топ р жыл мезгілі бойынша сімдіктер міріндегі згерістерге тоталады. Оны таблицаа тсіреді.

ККТЕМ	ЖАЗ	КЗ	ЫС
Бршік атады, жаадан седі.	Жайалып седі, кбейеді, глдейді	Жеміс береді, сарайады, урайды	Жапырасыз, леді.

Салыстыру. Неліктен р мезгілде сімдіктер неге згеретінін длелдеу.

ІІІ. Оулыпен жмыс.

Ои отырып з ойларын оыандарымен салыстырады, зерттеу жмыстарын жргізеді.

Мтінді оып болан со ойынды айта жаластырады.

ККТЕМ	ЖАЗ	КЗ	ЫС
Кн жылына бастайды, орек алады, жер жібиді, сондытан сімдіктер се бастайды	Жары мол, кн ысты, орек мол, су кп, жер жмса, сондытан жасы седі	Жары, орек азаяды, топыра тоазиды, сондытан сарайып, урайды.	Жылу жо, топыра атады, сондытан се алмайды.

Осыдан здеріне орытынды шыартады.

сімдіктерге байланысты жмбатар шешу.

І . Сабаты бекіту, орыту.

Баалау.

йге тапсырма.

Бндай кптеген саба трлерін крсетуге болады. Дниетануды оытуда кптеген ойындарды олдануа болады. Ол шін малім ойын технологиясы мен саба мазмнын байланыстыра білуі тиіс. Жргізілген алыптастырушы эксперимент жасы нтижелерге ол жеткізді. Бл тжырымды анытаушы эксперимент кезеіндегі жргізілген материалды айта жргізіп анытады.

1-топ. Оушыларды тапсырмаларды орындауа ызыушылыын анытау.

1.Тапсырманы андай трлерін орындаан найды?

А)оулыта тапсырмалар;

)ызыты тапсырмалар;

б)крделі тапсырмалар;

2.Тапсырмаларды орындауа андай трде берілгені найды?

а) ойын

) карточкамен жумыс

б) сра-жауап

2-топ Оушыларды ойын рекетіне атынасын анытау.

Бл масатта тмендегідей тапсырмалар берілді.

а) андай ойын трлерін білесі?

) Аулада андай ойын трлерін ойнайсы?

б) зіліс кезінде андай ойын трлерін ойнайсыдар?

в) Сабата андай ойын трлерін ойнайсыдыр?

Бл тапсырмалар бойынша оушылардан сауалнама алынды, оушыларды жауаптары топталып, талданды.

1-топ. Оушыларды тапсырмаларды орындауа ызыушылыын анытау.

1.Тапсырманы андай трлерін орындаан найды?

А)оулыта тапсырмалар;

)ызыты тапсырмалар;

б)крделі тапсырмалар;

Бл тапсырма бойынша оушыларды жауаптары тмендегідей.

Эксперимент сыныбы- 20оушы

А)оулыта тапсырмалар-11

)ызыты тапсырмалар-4

б)крделі тапсырмалар-5

Баылау сыныбы- 20оушы

А)оулыта тапсырмалар-12

)ызыты тапсырмалар-5

б)крделі тапсырмалар-3

Санды крсеткіші тмендегі кестеде крсетілген:

Жауаптары	Эксперимент сыныбы	Баылау сыныбы
	Бала саны	сапасы	жауап	Бала саны	сапасы
А	11	55%	А	12	60%
	4	20%		5	25%
б	5	25%	б	3	15%

2.Тапсырмаларды орындауа андай трде берілгені найды?

А) ойын

) карточкамен жмыс

б) сра-жауап

Эксперимент сыныбы-20 оушы

А) ойын -15

) карточкамен жумыс -3

б) сра-жауап -2

Баылау сыныбы -20 оушы.

А) ойын -14

) карточкамен жмыс -3

б) сра-жауап -3

Жауаптары	Эксперимент сыныбы	Баылау сыныбы
	Бала саны	сапасы	жауап	Бала саны	сапасы
А	15	75%	А	14	70%
	3	15%		3	15%
б	2	10%	б	3	15%

2-топ Оушыларды ойын рекетіне атынасын анытау.

Бл масатта тмендегідей тапсырмалар берілді.

а) андай ойын трлерін білесі?

Оушыларды жауаптары тмендегідей:

Эксперимент сыныбы-20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-12

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-6

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-2

Баылау сыныбы -20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-10

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-7

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-3

Санды крсеткіші тмендегі кестеде крсетілген:

Жауаптары	Эксперимент сыныбы	Баылау сыныбы
	Бала саны	сапасы	жауап	Бала саны	сапасы
1-топ	12	60%	1-топ	10	50%
2-топ	6	30%	2-топ	7	35%
3-топ	2	10%	3-топ	3	15%

) Аулада андай ойын трлерін ойнайсы?

Оушыларды жауаптары тмендегідей:

Эксперимент сыныбы-20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-14

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-4

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-2

Баылау сыныбы -20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-11

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-6

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-3

Санды крсеткіші тмендегі кестеде крсетілген:

Жауаптары	Эксперимент сыныбы	Баылау сыныбы
	Бала саны	сапасы	жауап	Бала саны	сапасы
1-топ	14	70%	1-топ	11	55%
2-топ	4	20%	2-топ	6	30%
3-топ	2	10%	3-топ	3	15%

б) зіліс кезінде андай ойын трлерін ойнайсыдар?

Оушыларды жауаптары тмендегідей:

Эксперимент сыныбы-20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-15

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-4

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-1

Баылау сыныбы -20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-12

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-6

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-2

Санды крсеткіші тмендегі кестеде крсетілген:

Жауаптары	Эксперимент сыныбы	Баылау сыныбы
	Бала саны	сапасы	жауап	Бала саны	сапасы
1-топ	15	75%	1-топ	12	60%
2-топ	4	20%	2-топ	6	30%
3-топ	1	5%	3-топ	2	10%

в) Сабата андай ойын трлерін ойнайсыдыр?

Оушыларды жауаптары тмендегідей:

Эксперимент сыныбы-20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-12

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-6

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-2

Баылау сыныбы -20 оушы

1-топ — тапсырмаа дрыс жауап бергендер-10

2-топ — тсініктерін толы длелдеп айта алмаандар-6

3-топ – жауап бермеген, берген жауаптары дрыс емес-4

Санды крсеткіші тмендегі кестеде крсетілген:

Жауаптары	Эксперимент сыныбы	Баылау сыныбы
	Бала саны	сапасы	жауап	Бала саны	сапасы
1-топ	12	60%	1-топ	10	50%
2-топ	6	30%	2-топ	6	30%
3-топ	2	10%	3-топ	4	20%

3-топ .Оушыларды жалпы ткен материалдар бойынша білім дегейлерін анытау. Бл масатты жзеге асыру шін азастан Республикасы Бастауыш білімні мемлекеттік стандарты негізінде берілген оушы дайындыын тексеруге арналан тапсырмалар алынды.

1.Адамны жанауардан ерекшелік белгілеріні астын сыз:

Дене млшері, тік жр, баспана салуы, ойлауы, жауаларынан орануы, сйлеуі, ебек етуі.

2.Адамны денсаулыына пайдалы, зиянды деттерге мысал келтір.

Пайдалы деттер:

а) ________________________

) ________________________

б) ________________________

Зиянды деттер

а) ________________________

) ________________________

б) ________________________

3. «Кешірііз нан дкеніні ай кшеде екенін айтпайсыз ба ? – деп срады, семгл бейтаныс адамнан » .Осыдан семглді андай асиетін аарды?

А) аморлы

) Ізеттілік

б) Сыпайылы

в) Кішіпейілділік

4. Жылдам, баяу, алыс, жаын, блыыр, жары, сыбыр, жылы, суы-деген сздерді айсылары мына тмендегі ымдарды сипаттайтынын айырып, тсына жаз:

Уаыт: _________________________

Кеістік: _______________________

Дыбыс: ________________________

Температура: ___________________

Жары: ________________________

5.Адамны суі мен дамуы шін ажетті жадайларды жаз:

а) ________________________

) ________________________

б) ________________________

в) ________________________

6. Кн сайын андай гигеналы ережелерді орындайтыныды жаз:

а) ________________________

) ________________________

б) ________________________

в) ________________________

г) ________________________

7. андай заттар тірі табиата жатады?

Дрыс жауапа «+» белгісін ой

а) зен

) машина

б) ойы

в) тас

г) адам

д) топыра

8. Мына сздерді айсысы табии былысты бейнелейді?

а) Жапыра

) жазы

б) ар жауу

в) тас

9. Ауа деген не?

а) Ауа-газдар оспасы. Ал азоттан, оттектен жне кмірышыл газынан турады.

) Ауа-оттек, газ, блт, ша-тоза, кмір-ышыл газ, мз иыршыы сияты баса да кптеген заттардан турады.

10. ажетті кітапты тадап алуыа тмендегі белгілерді айсысы кмектеседі?

А)Кітапты аты

) Таырып аттары

б)мабаны тсі

в) параы

11. Жер бетіндегі жары пен жылуды табии кзі неде?

а) Отын

) Электр

б) Кн

в) Ай

12.Ккжиек тстарын андай ралмен анытайды?

а) компас

) желді баыты

б) кнні батуы

13. азастандаы ірі клдер мен зендерді атап жаз.

Клдер:…………………………………………………………

зендер:………………………………………………………..

14. Мыналарды айсысы зата жатады?

а) Шеге

) асы

б)Темір

в)Кесе

15. Адамны табиата деген р трлі атынасына мысал келтір.

Жаымды атынастар:

1 _____________________________________

2 _____________________________________

3 _____________________________________

Жаымсыз атынастар:

1 _____________________________________

2 _____________________________________

3 _____________________________________

16. Тменде крсетілген екі жадайды айсысында ауаны асиеттері дрыс айтылан?

а) Тсі кгілдір, жылуды жасы ткізеді, серпімді, иіссіз, млдір.

) тссіз, жылуды нашар ткізеді, серпімді, иіссіз, млдір.

17. Ысты пен суыты андай сезім мшелері айырады?

а)Дм, иіс сезу мшесі

) Есту сезім мшесі

б) Кру мшесі

в) Тері сипау сезім мшесі.

18. Терек, жусан, йекі, шат, гейшп, мойыл сімдіктерді райсысын з топтарыны тсына жаз.

Бталар: _____________________________________________

Ааштар: ____________________________________________

Шпті сімдіктер: _____________________________________

19. р сзді оны маынасын бейнелейтін табамен тзу сызы арылы ос.

а) Жабыр *

) ар Ж

б) Аспан ала блтты

в) Ашы аспан

г) Аспан ттас блтты

20.Адара тн белгілерді ата.

а)денесі ауырсынмен жабылан

) алты аяы бар

б) баладарын стпен асырайды

в) денесі абыршапен апталан

Оушылардан алынан тестік тапсырмалар орытындысы:

Эксперимент сыныбы-20 оушы.

1-топ- те жасы крсеткіш -8 оушы. Олар тапсырмасы атесіз орындаандар.

2-топ-Орта крсеткіш-11 оушы. Олар тапсырманы орындаанда-3-7 ате аралыында ате жіберген.

3-топ-Тмен крсеткіш-1оушы -8-ден астам ате жібергендер.

Баылау тобы.

1-топ- те жасы крсеткіш-6 оушы. Тапсырманы орындаанда ате жібермегендер.

2-топ-Орта крсеткіш-12 оушы. Олар тапсырманы орындаанда-4-7 ате аралыында ате жіберген.

3-топ-Тмен крсеткіш- 2 оушы -8-ден астам ате жібергендер.

Жауаптары	Эксперимент сыныбы	Баылау сыныбы
	Бала саны	сапасы	жауап	Бала саны	сапасы
1топ	8	40%	1топ	6	30%
2топ	11	55%	2топ	12	60%
3топ	1	5%	3топ	2	10%

Сапалы крсеткіштері тмендегідей болды:

1-топ дістемесі бойынша

1-тапсырма

1кв- экспериментке дейінгі крсеткіш

2кв- эксперименттен кейінгі крсеткіш

2-тапсырма

1кв- экспериментке дейінгі крсеткіш

2кв- эксперименттен кейінгі крсеткіш

2-топ дістемесі бойынша

а) тапсырма

1кв- экспериментке дейінгі крсеткіш

2кв- эксперименттен кейінгі крсеткіш

) тапсырма

1кв- экспериментке дейінгі крсеткіш

2кв- эксперименттен кейінгі крсеткіш

б) тапсырма

1кв- экспериментке дейінгі крсеткіш

2кв- эксперименттен кейінгі крсеткіш

в) тапсырма

1кв- экспериментке дейінгі крсеткіш

2кв- эксперименттен кейінгі крсеткіш

3-топ. Оушылардан алынан тестік тапсырмалар орытындысы бойынша

1кв- экспериментке дейінгі крсеткіш

2кв- эксперименттен кейінгі крсеткіш

Жргізілген эксперимент нтижесінде орташа дегейдегі оушылар саныны сапасы тмендеп, те жоары нтиже берген оушылар саныны сапасы жоарылады.

Жргізілген тжірибелік эксперимент жасы нтижелер берді. Бл оушыларды білім дегейлеріні жоарылауына, з ісіне жауапкершілікпен арауына мол ммкіндіктерге ол жеткізді. Олай дейтін себебіміз алыптастырушы эксперимент материалдарын талдау нтижесінде эксперимент тиімділігін анытаудаы материалдардан крініс тауып отыр.

Тапсырмаларды орындауа деген ызыушылыын, оушылара берілген сратара жауаптарды талдай келе кзіміз жетті. алыптастырушы эксперимент барысында жргізілген сабатарды баланы білім дегейін арттыруа арналан дрыс тадалынып алынан жмыс екендігін аарды. Оыту процесінде ойын технологиясын немі пайдануда оушыларды ызыушылыын, белсенділігін артып ана оймай берілген материалды тез, жеіл ынуа ммкіндік беретіндігіне кзіміз жетті.

Осылайша тжірибелік –экспериментті жасы нтиже беруі себебін зерттеуді ала ойан болжамыны дрыстыымен тсіндіруге болады, яни дниетануды оытуда ойын технологиясын пайдалануа болады, ол бастауыш сынып оушыларыны белсенділігін, ізденімпаздыын, ызыушылыын арттырады.

орытынды

Адамны дамуы крделі жне здіксіз мселе екені айтыс тудырмайды. Бастауыш сыныптарды оны бастапы негізін алыптастыру малімні шыармашылыына тікелей байланысты.

Жеке тланы оыту процесі негізінде алыптастыру малімні педагогика-психология ылымдарыны соы жетістіктерін мектеп тжірибесіне жедел енгізуді талап етеді.

Сонымен орыта айтанда, бгінгі кні шінші мыжылдыты, жаа асырды жастарына жан-жаты білім беру, трбиелеу — рбір стазды басты борышы.

Психологиялы, педагогикалы, дістемелік дебиеттерді талдау дниетану сабатарында оушыларды экологиялы білімдерін арттыру масатында сын трысынан ойлау технологиясын олдануды маызды жне ккейтесті мселе екенін крсетіп отыр.

Алдымыза ойылан масатты зерттеу барысында 55 ылыми педагогикалы, психологиялы, мерзімді басылымдар, дістемелік дебиеттер арастырылды.

1 тарауда экология сзіне тсініктеме, анытама, оны зерттелу тарихы туралы тсініктер беріліп, экологиялы білімді бастауыш сыныпта алыптастыру ерекшеліктері арастырылды.

2 тарау бойынша жаа технология ымына зерттеуші алымдарды берген анытамалары беріліп, азіргі ркендеген заманда жаа технологияны алатын орны, Сорос-азастан бадарламасыны «Оу мен жазу арылы сын трысынан ойлауды дамыту», «Ойын» технологиялары туралы тсінік жазылып, дниетану сабатарында оушыларды экологиялы білім дегейлерін арттыру масатында сын трысынан ойлау технологиясын, стаздар іс-тжірибесінде олдануын арастырды.

Жоарыда айтылып кеткендерді ой елегінен ткізіп, кіл таразысына салып, мынадай орытындыа келдік. Айналадаы оршаан ортаны орау масатында оу рдісінде белсенді сер ететін фактор оушыларды экологиялы ойлау абілеті. Енді осы абілеттерді дамыту шін «Сын трысынан ойлау» технологиясыны кптеген стратегияларын р сабата олдану тиімді екенін білдік. Егер стаз дниетану сабатарында оушыларды экологиялы білімдерін арттыру масатында стратегияларды сабаты масатына сай, жйелі трде балаларды жас жне жеке бас ерекшеліктерін ескере отырып олданса, оушыларды з даму дегейіне сйкес ойы шыдалады, кші мен ептілігін арттырады, дниетанымын алыптастырады, ынтасын, пнге ызыушылыын, логикалы ойлау абілеттерін арттырады. Оу процесінде жаа технологияларды олдануды бала аыл-ойынны дамуы шін маызы зор. Дниетану сабатарында олданылатын жаа технологияны стратегиялары баланы тіл байлыын, таным ызыушылыын, ойлау абілеттерін, оушыларды зара достыын, бір-біріне деген жауапкершілігін арттырады.

Тосан ауыз сзді тобытай тйіні» егеменді елімізді ертеі болар жеткіншектерді жаа заман талаптарына сай оытып, трбиелеу, мірге зірлеу сияты жауапты міндеттер – лкендерді олындаы іс.

оамны, ой-санасыны биіктеп суі, жаа сапалы дегейде шарытау кезеі, елімізді егемендік алып, ркениетті елдерді атарына осылуы – жаа заманны жастарынан зіндік таланты мен табии абілетін жетілдіріп ана оймай, оларды жаашыл болуын, немі шыармашылы ізденістер стінде болуын талап етеді.

Білім беру жйесіні леуметтік, оамды, саяси –экономикалы згерістерге байланысты масаты мен міндеті мазмны згерді. Бл оыту мен трбиелеу технологиясын да згертуді, жаашылды трыдан арауды ажет етеді. Бастауыш сынып оушыларымен жргізілетін барлы жмыс –балаларды денсаулыын сатау жне жеке тланы сезімдік сіп-нуіні стті болуына баытталуы тиіс. Міне сондытанда бастауыш сыныпта дниетануды оытуда ойын технологиясын пайдалану олайлы рі тиімді.

Баланы мірі оршаан ортаны танып білуі, ебекке атынасы психологиялы ерекшеліктері ойын стінде алыптасады. Ойын барысында здерін еркін стап, іденімпазды, тапырлы рекеті байалады. Ойын стінде уанып, ренжиді, достарымен дрыс арым –атынас жасауа алыптасады, жолдастыа, мейірімділікке, тзімділікке, шапшадыа трбиеленеді. Сондытанда саба стіндегі ойындар баланы ойын оятатындай, іскерлігін дамытатындай болу керек. Оушыларды белсенділігін саналы ойлана білуін, ой-рісіні дамуын, оу рекеті белсенділігін арттыратындай ойындарды йымдастыру малімні негізгі міндеттеріні бірі.

Алашы кезеде оушылар мектеп міріне енуде, з рдастарымен арым –атынас жасауда трлі иыншылытара тап болады. Мндай кезде малім оушыларды достыын ныайтатын ызыты іс-шаралар йымдастырып, оан оушыларды белсене араласуын амтамасыз етеді. Осындай іс-шараларды бірі оыту процесіндегі ойын рекеті.

Ойын трінде малім йрететін таырыпа оушыларды ызыушылыын, белсенділігін арттыру масатында р трлі діс-тсілдерді олданады. Атап айтанда, малім ойын ситуцияларын туыза отырып, р трлі заттарды крсету арылы суратар ойып, затты крсетіп,тсіндіріп ойын сюжетін растырады. Ойындарды барлы сабатарда олданады.

Міне оыту процесінде ойын технологиясы арылы оушыларды белсенділігін арттыруда оу процесіні бірттастыын амтамасыз етіп ана оймай, оушы зердесіне оршаан орта оны танып білу тсілдерін де алыптастырады. Оушыны жалпы дамуына жадай жасайды. Сонымен бірге дидактикалы ойындар орташа жне тменгі абілетті оушылара оу материалдарыны мазмнын дрыс тсінуге олайлы жадай жасайды. Бл білім сапасын арттыруды бірден –бір жолы . Сондытан да бастауыш сынып малімі дидактикалы ойындарды йымдастыруды жолдарын тере мегерген, орынды, бейімдей олдана білетін болуы шарт. Сонымен бірге кнделікті тжірибе барсында ойындар арылы оушы белсенділігін арттыруа болады. Ол шін жйелі , масатты, арнайы йымдастыру ажет.

Пайдаланылан дебиеттер

1. Жалпы білім беретін мектепті оу бадарламасы І-І сыныптар. Алматы Республикалы баспа кабинеті,1997 ж.
2. азастан Республикасы бастауыш білімні мемлекеттік стандарты.- Алматы, Ы.Алтынсарин атындаы азаты білім академиясыны Республикалы баспа кабинеті, 1998
3. Ж.Б. оянбаев, Р.М. оянбаев Педагогика .Астана -1998 жыл.
4. Т.А.Ильина Педагогика –М.,1984
5. К.Бержанов, С.Мусин Педагогика тарихы Алматы «Мектеп» 1974ж
6. И.П.Подласый Педагогика М.ВЛАДОС 2000
7. И.П.Подласый Педагогика начальной школы М.ВЛАДОС -2001
8. Г.К. Селевко Современные образовательные технологии. НО,1998
9. С.В. Столяренко Педагогика Ростов на-Дону ,2000
10. С..Мхамбетова педагогика жне педагогикалы технологиялар. Атбе,2001
11. И.П.Пидкасистый, Ж.С.Хайдаров Технология игры в обучении и развитии. Учебное пособие. Москва, 1996
12. К.Оразбекова Жеке тла лтты трбиесіні ылыми-педагогикалы негіздері. А.2000
13. С.П. Баранов Принципы обучения М.1985
14. В.И.Загвязинский Педагогическое творчество учителя . М.1987.
15. Р.П. Скульский Учиться быть учителем. М.1988
16. Т.Сабыров Болаша малімдерді дидактикалы дайындыын жетілдіру А.1990
17. Педагогикалы ізденіс. растыран И.Н.Баженова –Алматы «Рауан»1990
18. О.Сдуаасова Ойын саба // Бастауыш мектеп 1993-№10 37-бет
19. А.бішева Ойын элементтерін пайдалануды педагогикалы ерекшеліктері. // Бастауыш мектеп 2003 №3 18-бет
20. Б.Сйіханова Ойын трлері // Бастауыш мектеп 1992-№1 40-бет
21. К.Абаева Дидактикалы ойындар // Бастауыш мектеп 1993-№2 28-бет
22. .Молдашева Грамматикалы ойындар // Бастауыш мектеп 1995 №12 30-бет
23. .Абаева Дидактикалы ойындарды пайдалану жолдары // Бастауыш мектеп 1992 №7,8,9, 25-бет
24. Р. Дйсембекова Оушыларды танымды рекетін дамыту // Бастауыш мектеп 1999 №10 27-бет
25. М.Жайлауова, З.Сексенбаева Дидактикалы ойындар жне оларды пайдалану. // Бастауыш мектеп 2004-№6 29-бет
26. С.азиева Оушыларды ой рісін дамыту // Бастауыш мектеп 2003 №1 41-бет
27. Ж.Сбитова Дидактикалы ойын ана тілі сабатарында . // Бастауыш мектеп 1998 №3 15-бет
28. В.Демидова Педагогическая психология М.2003
29. В.Хуторской Современная дидактика М. 2000
30. В.А. Сухомлинский Балаа жрек жылуы А.1975
31. С.Е. атарбай Кіші метеп жасындаы оушы тласыны психологиялы педагогикалы диагностикасы А.1999ж
32. Г.С.Салыкбаева Туан лке, авторлы бадарлама А. 2015 -105 бет.

осымшалар

осымша А

Сабаты таырыбы: Топыраты орау

Масаттары:
Білімділік масаты: Топыраты орау туралы, топыра туралы білімдерін арттыру, еске тсіру, жаа білім беру.
Дамытушылы масаты: Оушыларды ойлау абілетін дамыту, шыармашылы ізденіс дадыларынсыни трыда алыптастыру.
Трбиелік масаты: Оушылара экологиялы – экономикалы трбие беру.
дісі: Венн диаграммасы, Раунд — Робин, ЖИГСО, эссе, сараманды жмыс, ойын.
Трі: Аралас саба.
Крнекілігі: нтаспа, телевизор макеті, сигналды карточкалар, химиялы ыдыстар.
Саба барысы
1. йымдастыру
«Хабар – жер»музыкасы ойналады.
Жргізуші:
— Ассалаумаалейкум, ардаты аайын.
Эфирде «Хабар — жер»бадарламасы.
Ке — байта аза жерінде табиат байлытарыны аса мол оры шоырланан. Жер — т, береке кзі. Топыра адамзатты тамапен амтамасыз етеді. Сондытан, топыраты орау — басты міндетіміз. Жаында №173 мектепте осы таырыпта семинар саба болып тті. Енді осы бейне материалымызды назарларыыза сынамыз.
— Балалар, азір андай саба?
— йге андай тапсырма берілді?
2. й тапсырмасын срау
Оушыларды 4 топа бліп, р топа тапсырмалар беру.
1 — топ Жерді жырту, аударуды ажеті неде?
2 — топ Егілмей, бос жатан жерлерді жадайы андай?
3 — топ Топыраа андай тыайтыштар беріледі?
4 — топ Венн диаграммасын ру
«Органикалы жне минералды тыайтыштар»
Тексеру: 1, 2, 3 — топтарды Раунд — Робин дісі арылы,
4 — топты ауызша срау.
3. Бекіту
— Топыраа ай тыайтышты берген пайдалыра деп ойлайсы?
— Неліктен?
4. Жаа саба
1) Ой озау
— Балалар, енді бріміз кзімізді жмып, ой озап алайышы.
— Осы бізге, адамзат баласына топыра ажет пе?
— Оны ажеті андай?
— Соы кездері топыра азып — тозып бара жатыр дейміз. Сонда жеріміз тозып кетпеу шін не істеу керек?
(Жерді нарлылыын арттыру керек, тыайтыштар себу керек…)
— Осыны брін бір сзбен алай атаймыз?
(Топыраты орау деп атаймыз.)
2. Оулыпен жмыс
Мтінді 4 топа бліп беру.
а) іштей оу,
) топта талылау,
б) р топты лидері мазмнын айтады.
3. Топты жмыс
— Балалар, енді зімізді бір ст ересек адамбыз деп ойлап крейікші. Мысалы, «Егер де мен журналист болсам немесе депутат болсам, топыраты орау мселесін алай шешер едім?» деп ойланып крейік.
1 — топ Журналистер
«Топыра не себепті блінеді?»таырыбына маала жазу.
2 — топ Корректорлар
Оушылара ате растырылан шаын мтіндер беріледі.
Корректорлар тапсырмадаы ателерді табу керек.
3 — топ Депутаттар
— Топыраты орау шін не істеу керек?
(сыныс, пікірлерін айту.)
4 — топ Зерттеуші алымдар
а) Топыра трлерін анытау.
) Олара андай даылдар егуге болатынын анытау.
5. орытындылау
— Енді ойын ойнаса айтеді?
«Ия ма, жо па?»ойыны
Оушылара сратар ойылады, олар алдарындаы белгілерді ктеру арылы жауап береді. Дрыс болса, «жасыл тс», дрыс емес болса «ызыл тсті» ктереді.
— Егістіктегі зиянды жндіктерге арсы химиялы дрі — дрмектерді олдану дрыс па?
— Неліктен?
— Топыраты суды шаюынан сатау шін сімдіктер егу шараларын дрыс деп санайсы ба?
— Неліктен?
— Жерді жеке меншікке беру туралы шешімге келісесі бе?
— Неліктен?
6. Баалау
7. йге тапсырма беру
Мтінді оып, мазмндау.
Жргізуші:
— Хабарымызды жаластырамыз, рметті крермендер. Эфирде «Хабар — жер»бадарламасы.
Президентіміз таяудаы ш жылды «Ауылды олдау»жылы деп жариялады. Жер туралы заа да лкен згерістер енгелі тр.
Лайым жасы згерістер болай!
Осымен хабарымыз аяталды. Бай, уатты болайы, аайын!
Музыка ойналады.

осымша А

осымша

Дниетану 2 сынып
Таырыбы: Халытар достыы
Сабаты масаты : Оушылара азастан Республикасы- кп лтты мемлекет екендігін, ондаы лттарды достыы , бірлігі, салт-дстрлері, мдениеті туралы тсінік беру;
Ауызекі байланыстырып, жйелі сйлеу тілдерін жетілдіру, сздік орларын молайту;
Тиянатылыа, жымдылыа, ауызбіршілікке, адал дос бола білуге баулу, этикалы, эстетикалы трбие беру;
Сабаты трі: Дамытушылы
Сабаты дісі: Топпен жмыс, сра-жауап, талдау, жинатау.
Пнаралы байланыс: Ана тілі, музыка, география
Сабаты рал-жабдыы: Суреттер, сызбалар, плакаттар, маркерлер.
Саба барысы:
йымдастыру кезеі
Психологиялы дайынды
айырлы та достым ,
айырлы та рбым,
Срсенбіні сті,
Сттілікке толсын.
Бгінгі алан баа,
Кіле бестік болсын!
Тстер арылы топа болу
Сабаты ережесін еске алу
й тапсырмасын срау.
Малім: Отан –халы жрегі,
р кеудеде тр рып.
Ана болып кледі,
Келе жатса жгіріп
-Бізді Отанымыз алай аталады ?
— азастанды неліктен Отан Отан-ана дейтінімізді гімеле
Бізді жеріміз андай?
-Осы сраа жауап беру шін ана тілі сабаында ткен шыармаларды еске алайы.
Оушылар Отан туралы ле айтады
3. жымды шыармашылы жмыс (йге Отан деген таырыпа сурет, мліметтер жинап келуге тапсырма берілген)
Слайд ,музыка ойнап трады
р топ йден дайындап келген суреттерден Бізді Отанымыз деген таырыпа газет шыарады ,оан ат ойып орайды
4.Казастан картасымен жмыс.
5 .Малім : Бізді Отанымыз ке ,байта Казастан (картадан интернеттен спутникалы антенамен крсетеді) Осы жерде бізді асы ауылымыз,кшеміз,йіміз де бар.
5.Малім: Ойымызды жинатап,Отан деген не? Атты сраа бір жауап беріп крейік.
(Ассоциациялар картасын толтыру) .Кпір.

осымша Б

2.Иіс сезу мшесін тап.
А) кз
) ла
Б) мрын

3.сімдікті ай мшесі топыра астында жатады?
А) бта
) жапыра
Б) тамыр

4.сімдік неден кбейеді?
А) тым
) жапыра
Б) гл

Дниетануды оытуда ойын технологияларын пайдалануды тжірибелік зерттелуі